Tác dụng chữa bệnh và làm đẹp của dưa chuột

Hỏi:

Ngoài tác dụng dùng làm rau ăn, tôi nghe nói dưa chuột còn có thể sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Nhưng phương pháp sử dụng cụ thể như thế nào thì chưa biết rõ. Mong được "Thuốc vườn nhà" giới thiệu cho biết.

Nghiêm Thị Tuyết Mai, Vũ Thư, Thái Bình

Đáp:

Dưa chuột

Dưa chuột có xuất xứ từ Ấn Độ, được trồng ở nước ta đã hàng ngàn năm. Hiện nay dưa chuột đã trở thành một thứ rau thông dụng, rất được ưa chuộng, do có hương vị thơm và mát; có thể ăn sống, ngâm giấm, nấu các món ăn hay chế biến đồ hộp.

Theo kết quả nghiên cứu hiện đại: Lượng nước trong dưa chuột rất cao, tới 96-98%, đồng thời thành phần dinh dưỡng rất phong phú. Trong quả dưa chuột có 0,8% protit, 3% gluxit, 23mg% can xi, 27mg% P, 1mg% sắt, mangan, iot và thiamin. Dưa chuột còn chứa vitamin A (caroten) với tỷ lệ 0,3mg%, vitamin B1 0,03mg%, vitamin B2 0,04mg%, vitamin PP 0,1mg% và vitamin C 5mg%.

Kết quả nghiên cứu dược lý còn cho thấy: Ở gần cuống và trong vỏ dưa chuột, có một loại hoạt chất vị đắng, thực nghiệm cho  thấy có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư; trong trái dưa chuột tươi có chứa một số propanol và alcohol, có tác dụng ức chế sự chuyển hóa các chất đường kép thành chất mỡ. Trong dưa chuột còn có nhiều chất xơ, có tác dụng tăng nhu động dạ dày và ruột, đẩy nhanh tốc độ đào thải những thứ cặn bã ra khỏi cơ thể và hạ cholesterol.

Do đó, thường xuyên ăn dưa chuột có thể giảm béo. Trong quả dưa chuột tươi còn chứa một số loại men (enzym) hoạt tính sinh lý cao, có tác dụng xúc tiến quá trình trao đổi chất. Ngoài ra, nước ép dưa chuột có tác dụng giúp da ẩm nhuận, làm cho các nếp nhăn nhỏ giãn rộng ra và làm các vết đen trên mặt mờ dần, nên dưa chuột còn được sử dụng để chế ra một số mỹ phẩm.

Theo quan niệm dinh dưỡng cổ truyền, thuốc và thức ăn có cùng nguồn gốc (dược thực đồng nguyên). Dưa chuột, cũng như hầu hết các loại thực phẩm khác, ngoài dùng làm thức ăn, còn có thể sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Theo Đông y, thức ăn cũng có "tứ khí" (nóng, lạnh, ấm, mát), "ngũ vị" (chua, đắng, cay, mặn, ngọt), cũng đi vào một số đường kinh lạc nhất định (quy kinh) và cũng được phân loại theo tác dụng, giống như các vị thuốc đông dược.

Trong khoa "Ẩm thực liệu pháp" của Đông y, dưa chuột được xếp vào loại thức ăn có tác dụng "thanh nhiệt giải độc", nghĩa là có tác dụng làm mát cơ thể, chữa trị những bệnh có tính nhiệt, ức chế hoặc tiêu diệt vi khuẩn, vi rút và xúc tiến quá trình đào thải các chất độc ra ngoài cơ thể.

Do dưa chuột cũng là một loại thuốc, nên khi sử dụng để chữa bệnh, cũng cần tuân theo những nguyên tắc như các vị thuốc trong Đông y.

Tác dụng chữa bệnh của dưa chuột, được ghi lại sớm nhất trong sách "Bản thảo thập di", do danh y Trần Tàng Khí soạn ra từ năm 1695, vào thời nhà Đường (Trung Quốc).

Theo Đông y:

    - Quả dưa chuột: Có vị ngọt, tính mát; vào 3 kinh Tỳ, Vị và Đại tràng; có tác dụng thanh nhiệt, lợi thủy, giải độc. Thường sử dụng để chữa các chứng phiền khát, yết hầu sưng đau, đau mắt đỏ, lỵ tật (hội chứng lỵ), thủy thũng, ...

    - Lá cây dưa chuột: Có vị đắng, tính bình, hơi có độc; có tác dụng chữa phúc tả (đau bụng ỉa chảy) và lỵ tật.

    - Rễ cây dưa chuột: Có vị đắng ngọt, tính mát, cũng có tác dụng chữa phúc tả và lỵ tật như lá.

    - Thân (tức dây dưa chuột): Có vị nhạt, tính bình, không độc; có tác dụng chữa lỵ tật, lâm bệnh (đái nhỏ giọt, đau buốt) và hoàng thủy sang (mưng mủ lở loét chảy nước vàng).

Chú y, kiêng kỵ:

    - Theo y thư cổ, những người có thể tạng thuộc loại "Tỳ vị hư hàn" không nên sử dụng dưa chuột sống.

    - Dinh dưỡng học hiện đại nhận thấy, dưa chuột sống ăn khó tiêu và những người dạ dày dễ mẫn cảm khó chấp nhận; phù hợp với kinh nghiệm của Đông y.

    - Một số sách thuốc cổ còn nói, người "Thận dương hư" ăn nhiều dưa chuột thì sinh ra tiểu tiện nhiều lần hoặc vãi đái, và có thể dẫn tới liệt dương; ta cũng nên biết để tham khảo và rút kinh nghiệm.

"Thuốc vườn nhà" xin giới thiệu một số phương thuốc, mỹ phẩm từ dưa chuột:

    (1) Cháo dưa chuột chữa cảm nắng: Dùng quả dưa chuột non 300g, gạo tẻ 50-100g, gừng tươi 10g, muối và gia vị lượng thích hợp; dưa chuột gọt vỏ và bỏ ruột, rửa sạch, thái lát mỏng; gạo vo sạch; gừng rửa sạch, giã nát; cho gạo và gừng vào nồi, thêm khoảng 1 lít nước, nấu to lửa cho sôi, đun nhỏ lửa cho sôi lăn tăn đến khi gạo chín nhừ, cho dưa chuột vào, tiếp tục nấu cho tới khi cháo đặc quánh, cho muối và gia vị vào là được; chia 2 lần ăn trong ngày. Cháo dưa chuột có tác dụng kiện tỳ dưỡng vị (điều hòa chức năng tiêu hóa), thanh nhiệt, trừ phiền. Dùng chữa cảm nắng kèm theo nôn mửa, ỉa chảy, tiểu tiện sẻn đỏ, miệng khô khát, họng sưng đau.

    (2) Chữa trứng cá, viêm da (món cá trắm xào dưa chuột): Dưa chuột 150g, thịt cá trắm 250g, gia vị lượng thích hợp; cá trắm làm sạch, dưa chuột bỏ hạt, cả 2 đều thái lát, xào lên ăn. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trừ thấp, có thể sử dụng để chữa mụn trứng cá, viêm da tiết bã và viêm nang lông.

    (3) Canh dưa chuột đậu phụ: Dưa chuột 250g, đậu phụ 200g; dưa chuột rửa sạch thái lát, đậu phụ thái nhỏ, nấu thành món canh ăn; hoặc sắc lấy nước (bỏ bã), uống thay trà trong ngày. Có tác dụng thanh nhiệt, sinh tân, nhuận táo. Có thể sử dụng để chữa trẻ nhỏ suy dinh dưỡng hoặc mùa hè phát sốt, khát uống nhiều nước, tiểu tiện liên tục.

    (4) Chữa đau bụng ỉa chảy: Lá dưa chuột phơi khô, nghiền thành bột mịn, ngày uống 3 lần, mỗi lần 6-10g; hoặc dùng lá dưa chuột cắt nhỏ, trộn với giấm, sau 2-3 giờ chiết lấy nước giấm, cho trứng gà vào luộc chín ăn.

    (5) Chữa lỵ tật (hội chứng lỵ): Dùng lá dưa chuột tươi 90g (hoặc dây dưa chuột khô 30g), thêm 500ml nước, sắc còn 250ml; chia 2 lần uống trong ngày.

    (6) Chữa hoàng đản (vàng da), chân tay phù: Dùng vỏ quả dưa chuột già 50g, thêm 2 bát nước, sắc còn 1 bát uống; chia 2-3 lần uống trong ngày, liên tục cho tới khi khỏi.

    (7) Chữa cao huyết áp: Dây dưa chuột 100g, cắt nhỏ, sắc lấy nước đặc, chia 2 lần uống trong ngày; hoặc hãm nước sôi uống thay trà trong ngày.

    (8) Chữa bệnh bạch điến (vitiligo), lang ben (tinea versicolor): Lấy quả dưa chuột tươi, giã nát, vắt lấy nước, trộn thêm 5g bột bằng sa (borax), bôi vào chỗ da bị bệnh, ngày 3 lần; hoặc lấy 1 quả dưa chuột tươi, khoét bỏ hột, cho 5g bằng sa vào trong, giã nhuyễn, vắt lấy nước, bôi vào nơi bị bệnh.

    (9) Chữa bỏng: Dùng dưa chuột tươi, giã nát, lấy nước cốt bôi vào nơi bị bỏng; hoặc hái 3 quả dưa chuột, cho vào 1 cái bình, chát kín, để ngoài hiên, sau một thời gian sẽ thấy có chất dịch tiết ra; khi bị bỏng, lấy dịch dưa chuột từ trong bình bôi lên chỗ bị bỏng (Nam dược thần hiệu).

    (10) Chữa rôm, viêm da do cháy nắng: Dưa chuột thái lát, xát nhẹ nhiều lần vào những chỗ da có rôm mọc hoặc bị cháy nắng. Nhiều người đã áp dụng kết quả rất tốt.

    (11) Da mẩn đỏ: Dùng nước ép dưa chuột, bôi nhiều lần lên những chỗ mẩn đỏ.

    (12) Nẻ môi: Dùng miếng dưa chuột tươi, xát nhè nhẹ nhiều lần lên chỗ môi bị nẻ.

    (13) Mặt nạ dưa chuột nguyên chất: Dưa chuột tươi giã nhuyễn, trát đều lên toàn bộ da mặt, mỗi tuần 2 lần, mỗi lần 15 phút. Có tác dụng giúp da tươi nhuận, làm trắng da và phòng ngừa nếp nhăn.

    (14) Mặt nạ dưa chuột và nước chanh: Dưa chuột nghiền mịn, vắt lấy nước cốt, thêm vài giọt nước chanh và 2 thìa bột mì vào trộn đều, trát đều lên da mặt, khoảng 10-20 phút sau rửa sạch. Có tác dụng khắc phục tình trạng da mặt thô ráp sau khi phơi nắng lâu.

    (15) Sữa chống khô da: Dùng dưa chuột tươi, gọt bỏ vỏ, thái lát hoặc ép lấy nước cốt; ngâm hoặc hòa với sữa bò nóng theo tỷ lệ 1:10 (1 phần dưa chuột, 10 phần sữa); chờ nguội, lấy sữa xoa đều lên da mặt, ngày 2 lần vào buổi sáng và buổi tối. Dưa chuột tươi chứa nhiều loại vitamin nhóm B, sữa ngâm dưa chuột có tác dụng phòng ngừa khô da, da thô ráp và dễ bong vẩy.

    (16) Kem dưa chuột sáp ong: Sáp ong 15g, đun nóng chảy, cho thêm 60g dầu hạnh nhân; sau đó lấy 1 quả dưa chuột, gọt vỏ, thái lát mỏng, giã thật nhuyễn, cho vào bình đựng sáp và dầu hạnh nhân; hâm nóng lên một chút, chờ nguội thì quấy cho sủi bọt, sẽ được một loại kem chống nhăn; xoa kem lên da mặt, cổ, người, chân tay, sau 30 phút thì rửa sạch. Rất thích hợp với người da khô. Có tác dụng giúp da trơn nhuận.

Lương y HUYÊN THẢO