Dùng cỏ ban để phòng ngừa sởi

Hỏi:

Tôi nghe nói, dùng cây cỏ ban sắc lấy nước cho trẻ nhỏ uống có thể phòng ngừa được bệnh sởi. Tôi rất muốn biết chính xác là có đúng không? Cây ban có hình dạng thế nào, thường mọc ở đâu và cách sử dụng để phòng sởi và chữa bệnh như thế nào? Rất mong "Thuốc vườn nhà" tư vấn cho biết.

Nguyễn Phương Bình, Yên Lập, Phú Thọ

Đáp:

Cây ban là một loài cỏ sống hàng năm. Mùa Xuân cây bắt đầu mọc lên mặt đất, cho tới mùa hạ thì nở hoa, sang mùa thu đông sẽ lụi hết và tới mùa xuân năm sau mới lại xuất hiện, ... Cây có thân nhỏ, mang nhiều cành, cao chừng 10-20cm, thân nhẵn. Lá mọc đối, hình bầu dục, không cuống, trên phiến có những điểm chấm nhỏ trong mờ, soi lên sáng lại càng rõ. Phiến lá dài 7-10mm, rộng 3-5mm. Hoa nhỏ màu vàng, mọc đơn độc ở kẽ lá và đầu cành, có cuống dài 4-5mm. Lá bắc và lá đài nhẵn. Quả nang hình trứng, dài 4mm, mở bằng 3 van dọc. Hạt hình trụ, rất nhỏ, hơi thon, có vạch dọc, chiều dài chừng 1mm.

Tại nhiều địa phương ở nước ta, cây "cỏ ban" thường gọi là "nọc sởi", do có thể dùng phòng trị sởi. Cây còn có rất nhiều những tên gọi khác, như "cỏ vỏ lúa", "châm hương", "nhả cam" (dân tộc Tày), "bióc lương" (dân tộc Thái); tại Trung Quốc cây có tên là "địa nhĩ thảo", "điền cơ vương", "điền cơ hoàng", "dạ quan môn", ... do cây có hoa màu vàng, thường mọc đầy ở những ruộng hoang, nên có tên là "điền cơ hoàng" ("điền" là ruộng, "cơ" là nền gốc, "hoàng" là màu vàng); còn tên "dạ quan môn", là vì vào chiều tối thì lá cây cúp lại ("dạ" là tối, "quan" là đóng, "môn" là cửa), ...

Cây cỏ ban mọc hoang khắp nơi ở nước ta. Thường hay gặp ở những nơi đẫt ẩm, như ruộng mạ, ruộng bỏ hoang, ... Để dùng làm thuốc, người ta thường hái về dùng tươi, nhổ toàn cây cả rễ; có khi phơi hay sấy khô dùng dần. Nói chung không cần phải chế biến gì khác.

Theo Đông y: Cây cỏ ban (nọc sởi) có vị đắng ngọt, tính mát; vào 2 kinh Can và Đảm. Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, thẩm thấp lợi tiểu, tiêu sưng giảm đau. Chủ trị viêm gan nhiễm trùng, trẻ nhỏ kinh phong, cam tích, bạch hầu, viêm phổi, viêm ruột, đòn ngã tổn thương, mụn nhọt sưng đau, rắn độc cắn, ...

Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy: Thuốc nước và rượu thuốc chế từ cây cỏ ban có tác dụng ức chế tương đối mạnh đối với vi trùng hiếm khí Gram dương gây lao ở trâu bò (Mycobacterium tuberculosis bovis); có tác dụng ức chế ở mức độ khác nhau đối với Liên cầu khuẩn viêm phổi (streptococcus pneumoniae), tụ cầu khuẩn vàng (staphylococcus aureus), Gram âm hình que gây tiêu chảy ở lợn (salmonella cholerae suis), Trực khuẩn mủ xanh (bacillus pyocyaneus), trực khuẩn bạch hầu (bacillus diphtheriae), trực khuẩn lỵ (shigella dysenteriae), còn có tác dụng ức chế đối với vi trùng sốt rét.

Ngoài ra, cỏ ban còn có tác dụng ức chế khá mạnh đối với vi rút Herpes simplex virus (HSV), bảo vệ gan và chống ung thư.

Như vậy, cỏ ban là loại "cây kháng sinh" với phổ tác dụng tương đối rộng.

Tại nhiều địa phương ở nước ta, từ xưa dân gian đã lưu truyền kinh nghiệm sử dụng cây này để phòng ngừa và chữa các di chứng do vi-rút sởi gây nên, vì vậy cây mới có tên là "nọc sởi".

Cách sử dụng cụ thể như sau: Vào mùa Xuân hoặc khi có dịch sởi, hàng ngày dùng một nắm (khoảng 20g) cỏ nọc sởi, sắc lấy nước uống thay nước trong ngày. Một số người còn phối hợp thêm với hoa kim ngân (8-12g), rau diếp cá (một nắm), ... để tăng thêm tác dụng chữa sởi.

Ngoài tác dụng phòng trị bệnh sởi, cây ban còn có thể sử dụng để chữa trị một số chứng bệnh khác như sau:

    (1) Phòng trị cảm và cúm: Dùng cây cỏ ban 15g, sắc 2 lần, hợp 2 nước lại trộn đều; chia 2 lần uống trong ngày, liên tục 6 ngày. Kết quả nghiên cứu lâm sàng cho thấy, ở nhóm được uống nước sắc cây cỏ ban tỷ lệ mắc bệnh giảm rõ rệt so với nhóm đối chứng và không có những tác dụng phụ ngoài sự mong muốn.

    (2) Chữa bạch hầu: Dùng cây cỏ ban tươi 20-30g, thêm nước đã đun sôi để nguội, giã nát, vắt lấy nước uống. Hoặc dùng cây cỏ ban khô 15g, sắc nước uống.

    (3) Mùa hè bị đi lỵ, ỉa chảy nôn mửa: Dùng cây cỏ ban 15-20g, sắc uống.

    (4) Chữa phó thương hàn, sốt thương hàn: Dùng cây cỏ ban 30-60g, thái nhỏ, sắc 2 lần, hợp 2 nước lại trộn đều; chia 3 lần uống trong ngày, liên tục 10 ngày (1 liệu trình). Tuy tác dụng không nhanh bằng sử dụng kháng sinh, nhưng an toàn và không có tác dụng phụ.

    (5) Chữa viêm gan siêu vi trùng (vi-rút): Dùng cây cỏ ban 90-120g tươi, sắc nước uống thay nước trong ngày. Thích hợp với cả viêm gan các thể vàng da và không vàng da.

    (6) Chữa hôi miệng sâu răng: Dùng cây cỏ ban (nhổ một nắm cả thân rễ, lá), rửa sạch, sắc lấy nước. Dùng nước này súc miệng thường xuyên.

Lương y HUYÊN THẢO