Thuốc Nam chữa tiết tả

Hỏi:

Trong những ngày nắng nóng, gia đình tôi thường hay có người bị đau bụng ỉa chảy. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" giới thiệu giúp một số bài thuốc Nam, để áp dụng thử. Tôi xin chân thành cảm ơn.

Hoàng Mai Thanh, Vĩnh Bảo, Hải Phòng

Đáp:

Chứng bệnh bạn hỏi cách chữa, trong Đông y gọi là "Tiết tả". Bệnh có thể phát tác tất cả 4 mùa trong năm, nhưng nhiều nhất vào các mùa Hè, Thu.

Triệu chứng điển hình của "Tiết tả" là: Đại tiện phân lỏng loãng hoặc ra toàn nước, số lần đại tiện nhiều hơn bình thường, có khi kèm theo nôn mửa, đau bụng hoặc phát sốt. Dân gian thường gọi là "ỉa chảy" hoặc là "tiêu chảy".

Để chữa trị, có thể căn cứ vào chứng trạng cụ thể, để xác định "thể bệnh" và chọn dùng bài thuốc thích hợp. Trong những ngày nắng nóng, thường hay gặp "tiết tả" thuộc các thể bệnh sau:

1. Tiết tả do thấp nhiệt: Một dạng tiết tả cấp tính, hay gặp trong mùa Hè, nhất là vào những ngày trời nắng nóng, nhiệt độ và độ ẩm không khí tăng cao. Tà khí "thấp nhiệt" xâm phạm vào cơ thể, gây rối loạn chức năng tiêu hóa mà sinh ra ỉa chảy.

    - Chứng trạng: Đau bụng ỉa chảy, đại tiện cấp bách (đi nhanh như xối nước), phân vàng mùi hôi thối, hậu môn nóng rát, tiểu tiện vàng sẻn, buồn bực khát nước, có khi nôn mửa, rêu lưỡi vàng nhớt.

    - Bài thuốc tiêu biểu: Cát căn (củ sắn dây) 15g, hoàng lên 3g, thổ phục linh 15g, mã đề thảo 20g, kim ngân hoa 12g, nước 1500ml; sắc lấy 600ml, chia ra 3 lần uống trong ngày.

    - Tác dụng: Thanh nhiệt trừ thấp. Dùng chữa tiết tả thể "thấp nhiệt" (tà khí ẩm nóng), theo cách phân loại chứng bệnh của Đông y.

    - Gia giảm theo triệu chứng:

        + Nếu bụng trướng đầy nhiều, không khát hoặc khát mà không muốn uống: Thêm thương truật 9g, hậu phác 6g, trần bì 9g; cùng sắc uống.

        + Kèm theo sốt cao, khát nước: Thêm bồ công anh 10g, vỏ núc nác 9g, chi tử (trái dành dành) 9g; cùng sắc uống.

        + Nếu kèm theo nôn mửa: Thêm sinh khương (gừng tươi) 10g; cùng sắc uống.

        + Bệnh phát tác trong những ngày trời nắng nóng nhiều: Thêm hoắc hương 9g, hương nhu 9g, bạch biển đậu (đậu ván trắng) 9g, hà diệp (lá sen) 9g; cùng sắc uống.

2. Tiết tả do thương thực: Một dạng tiết tả cấp tính, do ăn uống không điều độ, no đói thất thường, ăn uống quá no say, sử dụng quá nhiều chất bổ béo hoặc những thứ sống lạnh, khiến cho chức năng tiêu hóa bị tổn thương, sinh ra tiết tả.

    - Chứng trạng: Đau bụng, sôi bụng, tả ra phân nát và thum thủm như trứng thối, đại tiện xong thì đau giảm, ngực bụng đầy tức, ợ hơi chua nồng, không muốn ăn uống, rêu lưỡi dầy hoặc cáu bẩn.

    - Bài thuốc tiêu biểu: Sơn tra (hoặc táo mèo) 10g, thần khúc 12g, hạt củ cải 10g, trần bì (vỏ quít) 10g, bán hạ 10g, thổ phục linh 10g, nước 1000ml; sắc lấy 300ml, chia ra 3 lần uống trong ngày.

    - Tác dụng: Kiện tỳ (tăng cường chức năng tiêu hóa), tiêu tích trệ. Dùng chữa tiêu chảy do thương thực.

    - Gia giảm theo triệu chứng:

        + Nếu bụng ấm ách, ỉa són: Thêm chỉ thực 9g, tân lang (hạt cau) 6g, đại hoàng (hoặc chút chít) 9g; cùng sắc uống.

        + Nếu là thương thực do ăn phải thức ăn sống lạnh: Thêm can khương (gừng khô) 6g, nhục đậu khấu 9g; cùng sắc uống.

3. Tiết tả do hàn thấp: Một dạng tiết tả cấp tính, chủ yếu do mùa Hè không chú ý giữ gìn, hóng mát, tắm gội quá nhiều, hoặc đi đường bị mưa ướt; tà khí hàn thấp xâm phạm vào cơ thể, làm rối loạn chức năng tiêu hóa mà sinh ra tiết tả.

    - Chứng trạng: Đại tiện phân lỏng nát, thậm chí ra toàn nước, bụng đau, bụng sôi nhiều; có thể phát sốt, sợ lạnh, đau đầu, ngạt mũi, mình mẩy tê đau, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc trắng nhợt.

    - Bài thuốc tiêu biểu: Hoắc hương 9g, tía tô 9g, bạch chỉ 6g, cát cánh 10g, trần bì 9g, vỏ cây vối 6g, đại phúc bì (vỏ ngoài quả cau) 6g, bán hạ 9g, bạch truật 12g, thổ phục linh 15g, cam thảo 3g, đại táo 5 trái, nước 1500ml; sắc lấy 600ml, chia ra 3 lần uống trong ngày.

    - Tác dụng: Tán hàn, trừ thấp, kiện tỳ, hóa trệ. Dùng chữa tiết tả do nhiễm lạnh.

    - Gia giảm tùy theo triệu chứng:

        + Nếu sốt cao, sợ lạnh: Thêm kinh giới 9g, phòng phong 9g; cùng sắc uống.

        + Ngực bụng đầy tức nhiều, tiểu tiện ít, mình mẩy ê ẩm: Thêm thương truật 6g, trạch tả 12g; cùng sắc uống.

Lương y HUYÊN THẢO