Rau khúc - thuốc quý đầu xuân

Hỏi:

Hằng năm, vùng quê tôi cứ tới đầu xuân trên các bãi hoang, bờ ruộng, ... lại mọc lên rất nhiều rau khúc. Tôi nghe nói, ngoài dùng rau khúc làm bánh khúc, còn có thể dùng để chữa bệnh. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng không? Có thể sử dụng rau khúc chữa bệnh gì? Cách sử dụng thế nào?

Trần Xuân Anh, Sóc Sơn, Hà Nội

Đáp:

Rau khúc là một loài rau dại. Có thể luộc hoặc nấu canh ăn như các thứ rau khác, nhưng chủ yếu được sử dụng để làm bánh khúc, nên người ta mới đặt tên là cây "rau khúc".

Rau khúc còn có tên là "khúc nếp", "thử khúc thảo", "thử nhĩ", "hoàng hoa bạch ngải", "phật nhĩ thảo", "thanh minh thảo", "hài nhi thảo", ... tên khoa học là Gnaphalium affine D. Don (Gnaphalium multiceps Wall.), thuộc họ Cúc (Asteraceae).

Đúng là rau khúc còn có thể sử dụng để chữa một số bệnh thường gặp. Để làm thuốc, thường hái lá hoặc toàn cây, tốt nhất vào lúc trước khi cây ra hoa hoặc tuy đã có hoa nhưng chưa nở. Dùng tươi tốt nhất, nhưng cũng có thể phơi khô để dùng dần.

Rau khúc có nhiều biến loài (biến chủng) và đều được sử làm thuốc với cùng tác dụng.

Theo Đông y: Rau khúc có ngọt, tính bình; vào 3 kinh Phế, Tỳ và Vị. Có công dụng khư phong tán hàn, hóa đàm chỉ khái, lợi thấp, giải độc. Dùng chữa cảm mạo phong hàn, ho nhiều đờm, khí suyễn, phúc tả, bạch đới, tỳ hư thủy thũng, còn dùng chữa nhiễm độc đậu tằm, phong thấp đau nhức. Dùng ngoài chữa lở ngứa ngoài da, phong chẩn mẩn tịt, mụn nhọt sưng đau.

Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy: Trong rau khúc có chứa nhiều hợp chất thiên nhiên có lợi đối với sức khỏe. Toàn cây còn chứa tinh dầu (khoảng 0,05%), nên dùng cây tươi là tốt nhất. Để bảo quản tinh dầu, khi sắc nên để nước sôi rồi mới cho rau vào, sôi lại nhắc ra và dùng ngay.

Liều dùng: Ngày dùng 10-16g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc hãm.

"Thuốc vườn nhà" xin giới thiệu một số bài thuốc có sử dụng rau khúc:

    (1) Chữa cảm lạnh phát sốt, ho: Dùng toàn cây rau khúc khô 15-20g (hoặc 30-40g tươi), sắc nước uống trong ngày; có thể thêm tía tô, kinh giới - mỗi thứ 9g, cùng sắc uống.

    (2) Chữa cảm nắng, phát sốt, ho: Dùng rau khúc khô 30g, thanh cao 15g, bạc hà 9g; sắc nước uống trong ngày.

    (3) Chữa viêm họng, hen suyễn nghẹt đờm: Dùng độc vị rau khúc khô 30g, sắc uống; hoặc thêm gừng, hành - mỗi vị 10g, cùng sắc uống. Còn có thể dùng rau khúc khô 30g, ma hoàng 6g, khoản đông hoa 9g, hạnh nhân 9g, bạch tiền 9g; sắc uống.

    (4) Chữa ho nhiều đờm: Dùng rau khúc khô 15-20g, đường phèn 15-20g; sắc nước uống trong ngày. Cũng có thể thái nhỏ cho vào một ít đường, hấp trên nồi cơm, gạn lấy nước uống.

    (5) Chữa viêm khí quản mạn tính:

        - Một bệnh viện ở Trung Quốc đã thử nghiệm sử dụng 50g rau khúc khô, sắc lấy nước đặc; chia thành 3 lần uống trong ngày, liên tục 10 ngày (1 liệu trình). Điều trị 165 ca viêm khí quản mạn tính đạt kết quả tốt: Sau 2 liệu trình, tỷ lệ khỏi bệnh đạt 81% (Trung dược đại từ điển).

        - Một bệnh viện khác thử nghiệm sử dụng rau khúc phối hợp với xa tiền thảo và liên kiều chữa viêm khí quản mạn cũng đạt kết quả tốt (Trung dược đại từ điển).

    (6) Chữa cao huyết áp: Dùng rau khúc khô 12g, câu đằng 9g, tang ký sinh 9g; sắc nước uống trong ngày.

    (7) Chữa đầy bụng, tiêu chảy: Dùng toàn cây rau khúc khô 30-60g, kê nội kim (màng mề gà) 1 cái; sắc nước uống trong ngày.

    (8) Chữa khí hư bạch đới ở phụ nữ: Dùng rau khúc 15g, phượng vĩ thảo (cỏ seo gà) 15g, đăng tâm thảo (cỏ bấc đèn)15g, cỏ xước 8g; sắc nước uống trong ngày. Lưu ý: Không dùng thuốc trong lúc đang hành kinh.

    (9) Chữa đau nhức do thống phong (Gut - Guoty Arthiritis): Dùng lá và cành non cây rau khúc, rửa sạch, giã nát đắp vào chỗ đau sưng, băng cố định lại. Có tác dụng giảm đau khá tốt.

    (10) Chữa gân cốt sưng đau, chân và đầu gối sưng thũng, đòn ngã tổn thương: Dùng toàn cây rau khúc khô 30-60g; sắc nước uống trong ngày.

    (11) Chữa ngộ độc đậu tằm (fabism): Dùng rau khúc khô 60g, xa tiền thảo 30g, phượng vĩ thảo (cỏ seo gà) 30g, nhân trần 15g; nước 1200ml, sắc cạn còn 800ml, hòa thêm đường vào uống thay trà trong ngày.

    (12) Chữa vết thương sưng tấy, vết thương không liền miệng: Dùng toàn cây rau khúc khô 30g, sắc nước uống trong ngày; đồng thời giã lá rau khúc tươi trộn với cơm giã nát đắp lên vết thương.

    (13) Chữa nhọt đầu đinh mới mọc: Dùng lá rau khúc tươi trộn với cơm nguội và vài hạt muối đắp lên nhọt.

Lương y HUYÊN THẢO