Hạt vừng đen: Cường thân kháng lão

Hỏi:

Tôi nghe nói, vừng đen không những là thực phẩm, mà còn là một vị thuốc. Vậy vừng đen có thể chữa được bệnh gì? Cách bào chế và sử dụng ra sao?

Song Toàn, Việt Trì, Phú Thọ

Đáp:

Từ thời xa xưa, vừng đen đã được tôn vinh là một loại thực phẩm cao cấp, có tác dụng cường thân và chống lão suy. Y gia thời xưa thường cho rằng "Vừng có 2 loại đen và trắng, nhưng khi dùng làm thuốc chỉ thường dùng vừng đen". 

Danh y Đào Hoằng Cảnh gọi vừng đen là "cự thắng tử" vì cho rằng, đó là loại hạt có thể mang lại thắng lợi lớn về mặt sức khỏe ("cự" = lớn, "thắng" = thắng, "tử" = hạt). Theo "Thần nông bản thảo kinh" - bộ sách thuốc đầu tiên của Đông y, "Hắc chi ma (vừng đen) có tác dụng bổ ngũ tạng, ích khí lực, mạnh gân cốt và làm đầy não tủy". Còn trong "Bản thảo cương mục", nhà Dược học vĩ đại Lý Thời Trân đã viết "Ăn vừng đen 100 ngày thì khỏi hết các bệnh kinh niên, ăn 1 năm thì da thịt tươi nhuận và bụng không thấy đói, ăn 2 năm thì tóc đang bạc sẽ đen lại như trước, ăn 3 năm thì răng đã rụng lại mọc thêm răng mới".

Theo Đông y: Vừng đen là một vị thuốc bổ âm, có vị ngọt, tính bình; vào các kinh Can, Thận, Phế và Tỳ. Có tác dụng cường thân, nhuận ngũ tạng, đại bổ Can Thận, chống lão suy, làm đen râu tóc, ... Thường dùng chữa các chứng suy nhược như tóc bạc sớm, huyễn vận (hoa mắt chóng mặt do suy nhược), lưng gối đau mỏi, đại tiện táo bón, ...

Các nghiên cứu hiện đại cho thấy: Trong 100g hạt vừng đen có 21,9g protein (chất đạm); 61,7g lipit (chất béo); 7,3g gluxit (chất đường bột), 660 Kcalo nhiệt lượng; 564mg canxi; 368mg photpho; 50mg sắt; 0,85mg vitamin B1; 0,18mg vitamin B2; 7,3mg niacin; ngoài ra còn có folic acid, saccharose, pentose, hắc sắc tố, ... Đặc biệt, hàm lượng vitamin E trong hạt vừng rất lớn, đứng hàng đầu trong các loại thực phẩm, trong 100g vừng đen có tới 5,14mg vitamin E.

- Vitamin E có tác dụng chống ô-xy hóa, ngăn chặn sự phá hủy tế bào của các gốc tự do, cải thiện tuần hoàn máu, phòng trị bệnh xơ vữa động mạch và tai biến mạch máu não, làm chậm quá trình lão suy, tăng cường sự phân tiết của tuyến sinh dục và dịch vị, điều hòa trung khu thần kinh và dự phòng bệnh đục nhân mắt.

- Các béo acid béo chưa bão hòa trong dầu vừng như linoleic acid, palmitic acid và lecithin có giá trị dinh dưỡng cao, rất dễ được cơ thể hấp thụ và lợi dụng, thích hợp với cả người cao tuổi và trẻ nhỏ. Đặc biệt chúng còn có tác dụng điều tiết lượng cholesterol trong máu, giúp cơ thể tiêu trừ những chất trầm tích trên thành động mạch và duy trì tính đàn hồi của huyết quản.

- Niacin (nicotinic acid) có tác dụng xúc tiến quá trình trao đổi chất trong tế bào, duy trì tính đàn hồi của huyết quản, tăng cường chức năng vi tuần hoàn của máu, phòng trị bệnh xạm da, da khô và viêm khoang miệng.

Các nghiên cứu hiện đại còn cho thấy: Đối với các chứng bệnh viêm thần kinh mạn tính và tăng huyết áp, sử dụng vừng đen lâu dài có tác dụng trị liệu nhất định. Vừng đen cũng là một loại thuốc xúc tiến đông máu, có tác dụng điều trị nhất định đối với bệnh tử điến do giảm tiểu cầu (thrombocytopenic purpura).

"Thuốc vườn nhà" xin được giới thiệu một số phương pháp sử dụng vừng đen cụ thể, đã được ghi lại trong sách thuốc cổ kim:

    (1) Cháo vừng: Vừng đen 6g (sao thơm, để riêng), gạo tẻ 30g (cho vào nồi thêm nước nấu thành cháo); khi cháo chín cho vừng vào khuấy đều, thêm chút đường cho vừa khẩu vị; dùng làm món ăn điểm tâm buổi sáng. Có tác dụng bổ ngũ tạng, mạnh gân cốt, nhuận tràng và bổ sung vitamien E cho cơ thể.

    (2) Chi ma ngẫu phấn ẩm: Vừng đen, bột ngó sen, gạo tẻ, củ mài, đường kính trắng - tất cả liều lượng bằng nhau; vừng đen, gạo tẻ và củ mài sao riêng cho chín, sau đó tán thành bột mịn, cuối cùng trộn đều với bột ngó sen và đường kính, cất vào lọ nút kín dùng dần; mỗi lần uống khoảng 30-40g bột thuốc, hòa vào nước sôi như pha sữa bột. Bột này có tác dụng bổ dưỡng cả về trí lực và thể lực đối với người già và trẻ nhỏ.

    (3) Chi ma ý dĩ địa hoàng tửu: Vừng đen 1000g, ý dĩ 1000g, địa hoàng 250g (thái lát mỏng); tất cả cho vào một cái hũ lớn, đổ ngập rượu có độ cồn thấp, nút kín, ngâm trong khoảng 1 tuần là có thể dùng được; hàng ngày trước bữa ăn uống 1-2 chén con. Rượu này có tác dụng tăng cường thể lực và trí lực, chuyên trị chứng hay quên ở người già, đồng thời còn có tác dụng chữa khớp xương đau nhức, chân tay yếu ớt.

    (4) Canh vừng giấm trứng gà: Vừng đen 30g, giấm ăn 30g, thêm lòng trắng một quả trứng gà, nấu thành món canh, ngày ăn 2 lần. Có tác dụng chữa tăng huyết áp và làm giảm cholesterol trong máu.

    (5) Chữa tóc khô, sớm bạc: Dùng vừng đen, hà thủ ô chế - 2 thứ liều lượng bằng nhau, nghiền thành bột mịn, trộn với mật ong hoàn thành viên; mỗi lần uống 6g, ngày uống 3 lần sau bữa cơm.

    (6) Chữa cao huyết áp: Vừng đen, hà thủ ô, ngưu tất - các vị liều lượng bằng nhau; tán nhỏ, dùng mật viên thành viên bằng hạt ngô; ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 10g. Có tác dụng chữa bệnh cao huyết áp, mạch máu bị xơ cứng, bị cảm bán thân bất toại, táo bón.

Lương y HUYÊN THẢO