Vị thuốc chữa rắn độc và côn trùng cắn

Hỏi:

Gần đây, tôi được ông bạn cho một thứ cây tên là "lô biên", bảo đem trồng ở trong vườn để phòng khi bị rắn độc hoặc côn trùng cắn thì dùng, ngoài ra cây còn chữa được đinh nhọt và nhiều loại bệnh khác. Nay cây đã mọc tốt, tôi xin gửi mẫu cây và rất mong được "Thuốc vườn nhà" giới thiệu thêm những thông tin và tác dụng của cây thuốc này.

T. Đ. Thành, Thái Nguyên

Đáp:

Bán biên liên

Qua mẫu cây bạn gửi, có thể xác định được đó là cây có tên khoa học là Lobelia chinensis Lour., thuộc họ Hoa chuông (Labeliaceae).

Ngoài tên "lô biên", cây còn có rất nhiều tên khác, như "lỗ bình tàu", "bán biên liên", "bán biên hoa", "cấp giải sách", "xà lợi thảo", "bán biên cúc", ... Trong số các tên trên, sách thuốc thường sử dụng tên "bán biên liên", nên dưới đây chúng ta cũng dùng tên này.

Bán biên liên phân bố ở hầu hết các tỉnh miền núi và Trung du, từ Lạng Sơn, Cao Bằng, đến các tỉnh miền Trung. Cây ưa ẩm và ưa sáng, thường mọc lẫn với các loại cỏ thấp ở ruộng hoang, trên các bãi đất ẩm trong thung lũng, ven rừng hoặc gần nguồn nước. Cây sinh trưởng nhanh trong mùa Xuân - Hè; đến mùa Thu sau khi quả đã già, toàn cây tàn lụi; tới mùa mùa Xuân năm sau mới lại tái sinh.

Bán biên liên là loại cỏ thấp, sống 1 năm, thân nhẵn có 3 góc, dài chừng 10-15cm. Cành mọc thẳng hướng lên hoặc mọc nằm trườn và bén rễ. Toàn cây mọng, bẻ ra có chất nhựa mủ màu ngà như sữa. Lá mọc so le gần như không có cuống, hình trái xoan, lá ở phía trên rất nhỏ, phần trên mép lá có răng cưa. Hoa mọc ở nách lá, dài khoảng 7-15mm, màu hồng nhạt hoặc tía nhạt xanh lơ, hoặc trắng; hoa có 5 thùy hình trái xoan, 5 nhị cong, bầu tròn. Hoa có một đặc điểm dễ nhận biết, đó là cánh hoa chỉ nghiêng về một phía, nên mới gọi là "bán biên liên" (có nghĩa là thứ hoa tựa như hoa sen (liên), mà cánh chỉ nghiêng về một bên (bán biên)).

Trong dân gian, từ xưa bán biên liên được sử dụng như một vị thuốc chủ yếu để chữa rắn độc cắn; cách sử dụng cụ thể như sau: Sau khi xử lý cấp cứu, như buộc ga-rô, ... dùng 40-80g thuốc tươi hoặc 20-40g thuốc khô, sắc nhỏ lửa khoảng 20-30 phút, chia 2-3 lần uống trong ngày. Đồng thời, ngoài dùng cây tươi (có thể thêm mấy hạt muối ăn) giã đắp vết thương, ngày thay thuốc 2 lần.

Kinh nghiệm thực tế cho thấy:

    - Trường hợp bệnh nhẹ, uống trong đắp ngoài 3 ngày thì khỏi; nặng thì phải 5-7 ngày. Nói chung, sau khoảng 24 tiếng hiện, tượng miệng vết thương sưng đỏ nóng đau và chứng trạng toàn thân bắt đầu giảm nhẹ.

    - Với trường hợp nặng, tùy theo chứng trạng cụ thể, cần phối hợp thêm một số vị thuốc khác. Thông dụng nhất là sử dụng thang thuốc "Tam hoàng bán biên liên thang", gồm các vị thuốc bán biên liên 50g, đại hoàng 10g, hoàng liên 10g, hoàng cầm 10g, hoa phấn 15g, kim ngân hoa 15g; mỗi ngày 1 thang, sắc 2 lần, hợp hai nước; chia ra 2-3 lần uống trong ngày.

Kinh nghiệm chữa rắn độc cắn trong dân gian rất phong phú, cách chữa nói trên chủ yếu để minh họa tác dụng giải độc nọc rắn của cây bán biên liên. Chỉ áp dụng trong trường hợp cấp bách, khi không thể đưa ngay bệnh nhân tới thầy thuốc hoặc cơ sở y tế.

Với những trường hợp bị côn trùng đốt hoặc mụn nhọt, lở loét, viêm nhiễm ngoài da, dùng bán biên liên giã nát đắp cũng mang lại hiệu quả tốt. Với trường hợp bị dị ứng sơn, cũng có thể dùng bán biên liên uống trong và đắp ngoài để chữa.

Lương y HUYÊN THẢO