Xà sàng tử: Chống ngứa, cường dương

Hỏi:

Mấy tháng trước, da tôi bị lở ngứa rất nặng. Tôi được một cụ già bầy cho cách dùng cây xà sàng nấu nước ngâm và tắm; tác dụng rất tốt, đỡ ngứa nhanh, các vết loét không còn chảy nước, chỉ khoảng nửa tháng là khỏi bệnh. Thuốc Nam đúng là thật kỳ diệu, vì trước đó tôi đã dùng thuốc Tây theo đơn của bác sĩ mà bệnh không khỏi. Tôi muốn thông qua "Thuốc vườn nhà" để phổ biến kinh nghiệm này đến các bạn đọc gần xa và cũng mong "Thuốc vườn nhà" cho biết thêm về những tác dụng khác của vị thuốc này.

Nguyễn Doanh Thắng, Hưng Yên

Đáp:

Xà sàng

Cây xà sàng, còn gọi là "giần sàng", tên khoa học là Cnidium monnieri (L.) Cusson. Cây mọc hoang ở khắp nơi, thường hay gặp nhất ở những bãi đất trống, ven đường, bờ ruộng, bờ sông. Cây có tên là "xà sàng" vì theo người xưa, loài rắn hay nằm lên trên và ăn hạt cây này ("xà" = rắn, "sàng" = giường). Dân gian, thường gọi là "giần sàng" vì cụm hoa nhìn từ trên xuống giống cái giần hay cái sàng.

Xà sàng là một loại cỏ cao từ 0,4-1m, thân mềm, có rãnh dọc. Lá mọc so le, có bẹ ngắn và cuống dài, xẻ 2 lần lông chim. Hoa màu trắng, mọc thành tán kép. Quả bế đôi, dẹt, nhẵn. Từ  tháng 6-8 quả chín, nhổ hay cắt cả cây về phơi khô, đập lấy quả, loại bỏ tạp chất, phơi cho thật khô để dùng làm thuốc.

Theo đông y: Xà sàng tử có vị cay, đắng, tính ấm; vào 2 kinh Thận và Tỳ. Có tác dụng cường dương, làm ấm tử cung, khu phong táo thấp, sát trùng, chống ngứa. Chủ trị nam giới dương nuy (liệt dương), phụ nữ tử cung lạnh không có thai, phong thấp đau nhức, lở ngứa, ...

Theo Tuệ Tĩnh - ông tổ của nghề thuốc Nam ở nước ta, xà sàng tử là vị thuốc cường dương rất mạnh. Trong sách "Hồng nghĩa giác tư y thư", bài "Dược tính chỉ nam trực giải", cụ đã viết: "Cường dương chừ xà sàng, ông già uống khá đương mười cô nữ".

Liều dùng: 4-12g dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột, thuốc viên. Dùng ngoài nấu nước rửa.

Lưu ý khi sử dụng: Xà sàng tử là vị thuốc cay, ấm, khi sử dụng nên phối hợp với các thuốc dưỡng âm, để tránh làm mất cân bằng âm dương trong cơ thể.

Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy:

    1. Đối với hệ tuần hoàn: Có tác dụng chống rối loạn nhịp tim và hạ huyết áp.

    2. Đối với hệ hô hấp: Có tác dụng cắt cơn hen (bình suyễn), trừ đờm, giãn phế quản.

    3. Tác dụng kháng khuẩn: Có tác dụng ức chế đối với tụ cầu khuẩn vàng (staphylococcus aureus) nhờn thuốc, trực khuẩn mủ xanh (bacillus pyocyaneus), một số loại nấm gây lở ngứa ngoài da (microsporum, epidermophyton, trichophyton), trùng roi, ...

    4. Đối với hệ miễn dịch: Có tác dụng tăng cường chức năng miễn dịch, chống dị ứng.

    5. Đối với hệ thần kinh: Giảm đau, gây tê cục bộ, cải thiện chức năng não, tăng trí nhớ.

    6. Đối với hệ sinh dục: Xà sàng tử có tác dụng như testosteron. Cho chuột thí nghiệm uống nước sắc xà sàng, thấy có tác dụng làm tăng trọng lượng tử cung và buồng trứng.

"Thuốc vườn nhà" xin giới thiệu một số đơn thuốc có sử dụng xà sàng:

    (1) Chữa nam giới dương nuy (liệt dương): Dùng xà sàng tử, ngũ vị tử, thỏ ty tử - 3 thứ liều lượng bằng nhau; nghiền mịn, hoàn với mật thành viên bằng hạt ngô đồng; ngày uống 3 lần, mỗi lần 5g.

    (2) Chữa phụ nữ tử cung lạnh không thụ thai được: Xà sàng tử 12g, ba kích 12g, ngũ vị tử 8g, phá cố chỉ 8g, nhục quế 8g; tất cả tán thành bột mịn, có thể làm thành viên; mỗi ngày uống 24g với nước sắc dây tơ hồng sao 30g làm thang.

    (3) Chữa ngọc hành sưng đau: Dùng hạt xà sàng tán thành bột mịn, hòa với lòng trắng trứng gà đắp vào, khô lại đắp thứ mới. Chủ trị ngọc hành sưng to như dùi trống.

    (4) Chữa bạch đới khí hư: Xà sàng tử, phèn chua - 2 vị bằng nhau; tán nhỏ; nấu hồ trộn vào làm thành viên bằng quả táo, bọc lụa hay gạc cho vào âm hộ, thấy nóng bỏ ra. Có thể sắc để thụt rửa.

    (5) Chữa viêm âm đạo do trùng roi: Dùng xà sàng tử 30g, hoàng bá 9g; tất cả tán thành bột mịn, trộn với glycerogelatin làm thành thuốc đĩnh 2g (mỗi thỏi nặng 2g); mỗi ngày đặt 1 thỏi vào âm đạo.

    (6) Chữa bộ phận sinh dục lở ngứa:

        - Dùng giần sàng, lá sen, bèo ván - mỗi thứ 1 nắm; nấu nước xông và rửa (Nam dược thần hiệu).

        - Hoặc dùng xà sàng tử 30g, bạch phàn 6g; sắc nước rửa (Tần Hồ tập giản phương).

    (7) Chữa trĩ ngoại: Xà sàng tử 40g, cam thảo 40g; tán nhỏ, trộn đều; ngày uống 9g, chia ra làm 3 lần uống, mỗi lần 3g. Đồng thời nấu nước xà sàng tử xông và rửa chỗ đau.

    (8) Chữa chàm, viêm da: Dùng độc vị xà sàng tử 60g, hoặc dùng xà sàng tử, kinh giới, phòng phong, đảng sâm - mỗi thứ 15g; sắc lấy nước, tẩm bông đắp lên vùng da bị chàm hoặc viêm nhiễm. Đã thử nghiệm điều trị 280 ca chàm, 100 ca viêm da, đạt kết quả tốt.

    (9) Chữa chàm ở trẻ nhỏ: Dùng xà sàng tử tán thành bột mịn, trộn đều với vaseline thành một thứ cao mềm; bôi lên những chỗ da bị bệnh. Dùng cho trường hợp vết chàm bị viêm loét, chảy mủ.

    (10) Chữa tóc rụng từng mảng (ban thốc): Dùng xà sàng tử 500g, bách bộ 250g, hoàng bá 100g, thanh phàn 20g, cồn 70% 3000-4000ml; ngâm trong 10-20 ngày, lọc bỏ bã; mỗi lần dùng 100ml, trộn với 20ml dầu vừng bôi vào chỗ tóc rụng.

    (11) Chữa tai ướt, ngứa: Xà sàng tử 4g, hoàng liên (hoặc hoàng đằng) 4g, khinh phấn (calômel) 1g; tán nhỏ, trộn đều, thổi vào tai.

Lương y HƯ ĐAN