Tác dụng chữa bệnh của cỏ tranh

Hỏi:

Vùng quê tôi có rất nhiều cỏ tranh mọc hoang, thường chỉ cắt lá non cho trâu, bò ăn, hoặc là dùng lá già để lợp nhà. Nhưng gần đây tôi nghe có người nói, rễ cỏ tranh chữa được nhiều bệnh. Tôi không biết có đúng hay không? Nếu đúng như vậy, đề nghị "Thuốc vườn nhà" chỉ dẫn giúp cách dùng rễ cỏ tranh để chữa một số bệnh thông thường.

Lê Thị Tám, Hà Nội

Đáp:

Cỏ tranh (Imperata cylindrica Beauv., thuộc họ Lúa Poaceae) là một loại cỏ sống dai, thân rễ khỏe chắc, cao 30-90cm, lá hẹp dài 15-30cm, rộng 3-6mm, gân lá ở giữa phát triển, ráp ở mặt trên, nhẵn ở mặt dưới, mép lá sắc. Cụm hoa hình chùy, dài 5-20cm, màu trắng bạc, bông nhỏ phủ đầy lông nhỏ, rất dài.

Cỏ tranh được sử dụng làm thuốc từ 2000 năm trước.

Theo Đông y: Thân rễ cỏ tranh (bạch mao căn) có vị ngọt, tính hàn; vào 3 kinh Thủ thiếu âm Tâm, Túc thái âm Tỳ và Túc dương minh Vị. Có tác dụng trừ phục nhiệt (nhiệt ẩn tàng ở bên trong), tiêu ứ huyết, lợi tiểu tiện. Dùng chữa nội nhiệt phiền khát, tiểu tiện khó khăn, đái ra máu, thổ huyết máu cam.

Các nghiên cứu lâm sàng gần đây tại Trung Quốc cho thấy: Dùng rễ cỏ tranh trị viêm thận cấp có hiệu quả tương đối tốt, có thể rút ngắn bệnh trình. Đối với viêm thận mạn, cũng có tác dụng lợi niệu, tiêu thũng và làm hạ huyết áp ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, đối với chứng báng nước (phúc thủy) do suy gan và phù do suy tim không thấy có tác dụng tiêu thũng không thật rõ ràng. Ngoài ra, rễ cỏ tranh có tác dụng thông tiểu tiện và tẩy độc cơ thể. Còn có thể dùng chữa sốt nóng, khát nước, niệu huyết, thổ huyết. Liều dùng hàng ngày: 12-20g khô (30-60g tươi). Kiêng kỵ: Người Tỳ Vị hư hàn, tiểu tiện nhiều lần không dùng được.

Hoa cỏ tranh (bạch mao hoa) cũng có thể sử dụng làm thuốc, nhưng không thông dụng bằng thân rễ.

Theo Đông y: Bạch mao hoa có vị ngọt, tính ấm, không độc. Có tác dụng chỉ huyết (cầm máu), định thống (giảm đau). Dùng chữa thổ huyết (nôn ra máu), nục huyết (đổ máu mũi), đao thương (bị đâm, chém).

Một số cách sử dụng tương đối đơn giản, có thể áp dụng trong điều kiện gia đình:

    (1) Thông tiểu tiện: Có thể dùng thứ "Chè lợi tiểu", gồm có các vị: rễ cỏ tranh 30g, râu ngô 40g, bông mã đề 25g, hoa cúc 5g; tất cả  thái nhỏ, trộn đều; hàng ngày cân 50g chè này, pha với khoảng 1 lít nước, chia ra uống trong ngày vào lúc khát. Trẻ em 6-14 tuổi, mỗi ngày chỉ dùng 25g, pha với khoảng nửa lít nước.

    (2) Bụng ứ nước, chân tay phù nề: Dùng rễ cỏ tranh tươi 50g, đậu đỏ (loại nhỏ hạt) 30g; 2 thứ cho vào nồi cùng nấu với nước, đến khi đậu nhừ thì bỏ rễ cỏ tranh ra; ăn đậu và uống hết nước (Nam dược thần hiệu).

    (3) Đái dưỡng chấp: Dùng rễ cỏ tranh tươi 250g, nước 2 lít; sắc còn khoảng 1,2 lít; thêm chút đường, chia thành 3 phần uống trong ngày hoặc uống như uống trà; uống liên tục trong vòng từ 5-15 ngày (1 liệu trình).

    (4) Phổi nóng, hen suyễn, thở khò khè: Dùng "Như thần thang" - phương thuốc kinh điển của Đông y, thành phần chỉ có một vị rễ cỏ tranh tươi 50g, sắc với nước, uống lúc còn nóng vào sau bữa ăn (Thánh huệ phương).

    (5) Thổ huyết, nục huyết (nôn ra máu, đổ máu mũi): Rễ cỏ tranh tươi 40g, hoa chuối (thường gọi là "bi chuối") 40g; tất cả thái nhỏ, sắc với nước, chia nhiều lần uống trong ngày.

    (6) Đái ra máu: Có thể dùng

        (6.1) Rễ cỏ tranh 20g, khương thán (gừng đốt thành than) 12g; sắc kỹ với nước; khi uống có thể thêm mật ong hoặc đường.

        (6.2) Rễ cỏ tranh 30g, bông mã đề 20g, lá huyết dụ 12g; sắc nước uống.

    (7) Chữa nấc, hơi ợ ngược lên do nóng bên trong (nhiệt ách): Dùng bài thuốc kinh điển "Mao cát thang", gồm có: rễ cỏ tranh 12g, cát căn (sắn dây) 12g; sắc uống.

    (8) Trúng độc cà độc dược: Rễ cỏ tranh tươi 100g, mía 500g; hai thứ giã nát, vắt lấy nước cốt; hòa với nước của một quả dừa, đun sôi lên uống (Nam phương chủ yếu hữu độc thực vật).

Lương y HUYÊN THẢO