Sử dụng cây đỗ quyên chữa bệnh

Hỏi:

Tôi nghe nói, đỗ quyên cũng là một vị thuốc. Vì vậy, đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết: Đỗ quyên có thể chữa được những bệnh gì và cách thức sử dụng cụ thể ra sao? Xin chân thành cảm ơn.

Lê Văn Mại, Hà Nội

Đáp:

Đỗ quyên còn có tên là "quyên hoa", "ánh sơn hồng", "mãn sơn hồng", ... tên khoa học là Rhododendron simsii Planch, thộc họ Đỗ quyên (Ericaceae). Đỗ quyên vốn là cây mọc hoang ở vùng núi cao. Theo kết quả điều tra sơ bộ, ở nước ta có tới 15 loại đỗ quyên khác nhau. Những năm gần đây, cùng với mức sống được nâng cao, tại các thành phố nhiều người thích trồng đỗ quyên để thưởng ngoạn những ngày đầu xuân.

Đỗ quyên là loại cây nhỡ, cành có vỏ xám đen, nhẵn. Lá đơn mọc cách, thường tụ hợp ở ngọn cành; phiến lá hình bầu dục, dày, dai, mặt trên xanh bóng, mặt dưới hơi nâu và hơi có lông, lá tựa như lá nhót tây nhưng nhỏ hơn. Hoa to, không đều, xếp thành ngù ở ngọn, màu đỏ đẹp, thường nở vào dịp Tết Nguyên Đán.

Đỗ quyên có nhiều loài có thể sử dụng làm thuốc. Tuy nhiên, cũng có một số loài có độc, ví dụ như đỗ quyên hoa vàng (hoàng hoa đỗ quyên) có độc tính rất cao, nếu sử dụng không thận trọng, có thể bị trúng độc và phát sinh sự cố đáng tiếc. Vì vậy, nếu muốn dùng làm thuốc, để bảo đảm an toàn, trong điều kiện gia đình chỉ nên sử dụng loại đỗ quyên có hoa màu đỏ (như mô tả ở trên).

Theo Đông y: Hoa và lá đỗ quyên có vị ngọt, chua, tính bình; có tác dụng thanh nhiệt giải độc, chỉ khái hóa đàm, chống ngứa. Rễ đỗ quyên có vị chua, chát, có độc; có tác dụng trừ phong thấp, hoạt huyết, hóa ứ và chỉ huyết (cầm máu).

Xin giới thiệu một số đơn thuốc có sử dụng đỗ quyên:

    (1) Chữa viêm phế quản mạn tính: Dùng hoa hoặc lá đỗ quyên đỏ 60g, đem ngâm trong 500ml rượu trắng; sau 7 ngày có thể sử dụng; mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 10-15ml (2-3 thìa cà phê).

    (2) Chữa dị ứng, mẩn tịt: Dùng lá đỗ quyên tươi, nấu nước tắm.

    (3) Chữa viêm ruột, kiết lỵ: Dùng rễ đỗ quyên 10g, sắc nước uống trong ngày.

    (4) Chữa phong thấp, chân tê yếu: Dùng rễ đỗ quyên đỏ, hà thủ ô, ba kích, ngũ gia bì, thỏ ty tử, uy linh tiên - mỗi vị 12-20g; sắc nước uống trong ngày.

    (5) Chữa mũi chảy máu: Dùng hoa hoặc lá đỗ quyên tươi 15-30g tươi, sắc nước uống.

    (6) Chữa đinh nhọt sưng đau: Dùng đọt hoặc lá đỗ quyên non, giã nát đắp. Có thể phối hợp với lá trắc bách diệp tươi (2 thứ lá lượng bằng nhau), giã nhuyễn, hòa thêm lòng trắng trứng gà hoặc mật ong, đắp vào chỗ bị bệnh, tác dụng càng tốt.

    (7) Chữa nấm tóc: Dùng hoa đỗ quyên 60g, hoa trẩu 30g; hai thứ đem phơi khô, tán bột, trộn với dầu trẩu bôi lên vùng bị bệnh.

Lương y HUYÊN THẢO