Lá diễn nhuộm xôi là một vị thuốc chữa bệnh?

Hỏi:

Tôi nghe nói, lá diễn dùng để nhuộm xôi cũng là một vị thuốc chữa bệnh. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không? Lá diễn có những tác dụng và dùng để chữa bệnh gì?

Lê Thị Mai Hương, Hà Nội

Đáp:

Lá diễn là cây dân gian thường dùng để nhuộm xôi nếp. Cuối thế kỷ trước, các bà hàng lá ở làng Đại Yên (Ba Đình, Hà Nội) thường trồng và đem bán ở các hàng lá trong các chợ. Lá diễn vốn là cây mọc hoang, hay gặp ở những chỗ ẩm ướt. Sau đó, một số nơi cũng trồng để lấy lá để nhuộm xôi, nấu canh hay dùng làm thuốc.

Cây lá diễn còn có tên là "cây gan heo", "lim long bổng", "mạch huệ hồng", "dương can thái", "thổ linh dương", "giả mễ châm", "tử yến thảo", "giả hồng lam", "dã thanh tử", "lục giác anh", ... tên khoa học là Diclipfera chinensis (L.) Nees, thuộc họ Ô rô Acanthaceae.

Cây lá diễn là cây thảo, sống một năm hoặc vài ba năm, cao 30-80cm. Thân và cành non có 4 cạnh, có lông tơ; các mấu phình to tựa như đầu gối. Lá mọc đối, màu xanh lục, phiến lá hình trứng thuôn, dài 2-7cm, rộng 2-4cm, đầu và gốc lá đều nhọn, có lông thưa. Hoa màu trắng hồng, mọc thành xim ở nách lá và ở đầu cành. Các lá bắc hình trái xoan dài 8-11mm, các tiểu diệp hẹp. Quả nang ngắn, có lông tơ ở phía đầu. Hạt dẹt.

Bộ phận dùng làm thuốc: Toàn cây. Có thể hái quanh năm. Dùng tươi hay phơi khô.

Theo Đông y: Lá diễn có vị khổ (đắng), tính hàn (lạnh); vào 2 kinh Tâm và Can. Có tác dụng thanh nhiệt, mát gan; lương huyết giải độc, lợi niệu. Dùng chữa cảm mạo phát sốt, ban chẩn do nhiệt bệnh, đại tiện xuất huyết, tiểu tiện xuất huyết, tiểu tiện nhỏ giọt, phòng trị viêm não B, phong thấp viêm khớp. Dùng ngoài giã nát đắp chữa mụn nhọt sưng đau.

Một số bài thuốc có sử dụng lá diễn:

    (1) Chữa cảm mạo và sốt: Dùng lá diễn 100g; sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang, chia 3-4 lần uống trong ngày. Hoặc dùng lá diễn 50g, kim ngân hoa 25g, cúc hoa 10g; sắc nước, chia 3 lần uống trong ngày. Còn có thể dùng lá diễn, đơn buốt, rau má - mỗi vị 45g; sắc uống.

    (2) Chữa mắt đỏ sưng đau (viêm kết mạc cấp tính): Dùng lá diễn 30-50g, dã cúc hoa (cúc hoa vàng, kim cúc) 30g; sắc nước uống.

    (3) Chữa ban chẩn: Dùng lá diễn 100g, đậu sị 10g, trứng vịt 1 quả; nước 3 bát, sắc còn 1 bát, bóc trứng ăn và uống hết nước thuốc ngay trong 1 lần.

    (4) Chữa viêm họng sưng đau: Dùng lá diễn tươi 30-60g; giã nát vắt lấy nước, chia ra uống dần. Hoặc dùng lá diễn 30g, tầm bóp 15g; sắc nước uống.

    (5) Chữa viêm khoang miệng: Dùng lá diễn 30g, nhất điểm hồng (rau má lá rau muống) 30g; sắc uống.

    (6) Chữa viêm túi mật: Dùng lá diễn 30g, hải kim sa 30g, bồ công anh 15g; sắc uống.

    (7) Chữa lỵ: Lá diễn 30g, địa cẩm thảo, tước sàng - mỗi thứ 15g; sắc uống.

    (8) Chữa trẻ nhỏ đi lỵ: Dùng lá diễn 60g; sắc lấy nước, chia 3-4 lần uống trong ngày.

    (9) Chữa trẻ cam tích phiền táo: Dùng lá diễn 150g, thịt lợn nạc (thái nhỏ) 100g; thêm mắm muối, hấp chín ăn.

    (10) Chữa viêm niệu đạo: Lá diễn 30g, bán biên liên 15g, xa tiền thảo 15g, kim ty thảo (cỏ bờm ngựa) 15g; sắc uống.

    (11) Chữa tiểu tiện nhỏ giọt: Lá diễn tươi 500g, mật ong 30g; lá diễn giã nát vắt lấy nước, hòa mật ong và nước đã đun sôi uống.

    (12) Chữa tiểu tiện ra máu: Lá diễn 90-120g, rau sam 90-120g; sắc lấy nước, chia 3-4 lần uống trong ngày, liên tục 3-5 ngày.

    (13) Chữa phụ nữ nhiều khí hư: Dùng lá diễn 100g, thịt lợn nạc (thái miếng hoặc thái chỉ) 50g; nấu canh ăn.

    (14) Chữa đinh nhọt sưng đau: Dùng lá diễn 100g; sắc nước uống. Đồng thời dùng lá tươi giã đắp, ngày thay thuốc 2 lần.

    (15) Chữa mụn nhọt lở loét: Dùng lá diễn tươi, sài đất tươi; cùng giã đắp.

    (16) Chữa zona: Lá diễn tươi 30-60g; thêm nước vo gạo và chút muối, giã nát vắt lấy nước cốt bôi.

Lương y HUYÊN THẢO