Dùng sâm cuốn chiếu để bổ dưỡng

Hỏi:

Gần đây, tôi được một đồng đội cũ, từ Cao Bằng cho một thứ thuốc bổ, có tên là "sâm cuốn chiếu", nói rằng rất có lợi đối với sức khỏe người cao tuổi. Trước khi sử dụng, tôi mong được "Thuốc vườn nhà" thông tin cho biết: "sâm cuốn chiếu" có những tác dụng gì và cách sử dụng cụ thể như thế nào?

Đoàn Minh Tiệp, Thanh Khê,  Đà Nẵng

Đáp:

"Sâm cuốn chiếu" là một loài lan, cây vốn mọc hoang, hay gặp ở các bãi đất hoang, đồng cỏ, ven đường, từ các tỉnh biên giới phía Bắc, tới Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên - Huế, cho tới Lâm Đồng. Hiện tại loài lan này cũng thường được trồng làm cảnh ngay trong vườn nhà.

Trong sách thuốc Đông y, sâm cuốn chiếu thường được gọi là "bàn long sâm". Ngoài ra, còn có nhiều tên khác như "lan cuốn chiếu", "thụ thảo", "trư liêu sâm", "long bão trụ", "bàn long côn", "liêm đao thảo", ... tên khoa học là Spiranthes sinensis (Pers) Ames, thuộc họ Lan (Orchidaceae).

Sâm cuốn chiếu là cây thân thảo, sống lâu năn. Thân rễ ngắn, có những rễ củ mẫm mọc tỏa từ gốc ra. Thân nhỏ nhưng dài, cao tới 15-45cm. Lá mọc từ gốc, hình lưỡi mác hẹp, dài ngắn không đều, dài nhất có thể tới 15cm. Những lá phía trên thường thoái hóa, chỉ còn như bẹ ôm lấy thân. Hoa mọc thành bông, theo từng đường xoắn ốc, dài khoảng 5-10cm, cánh hoa màu trắng, phớt hồng hoặc đỏ, nở vào mùa hè. Quả nang, hình trứng, có lông mịn. Để dùng làm thuốc, người ta đào lấy rễ củ, rửa sạch đất cát, rồi phơi hoặc sấy khô. Một số nơi sử dụng toàn bọ cây, với cùng tác dụng.

Tác dụng làm thuốc của sâm cuốn chiếu (bàn long sâm) được ghi chép sớm nhất trong sách "Điền Nam bản thảo", do danh y Lan Mậu biên soạn năm 1436.

Theo Đông y:

    - Sâm cuốn chiếu (bàn long sâm) có vị đắng, tính bình; vào 2 kinh Phế và Thận. Có tác dụng dưỡng âm thanh nhiệt, nhuận phế, chỉ khái (chống ho), giải độc. Thường dùng chữa cơ thể suy nhược sau khi mắc bệnh nặng, âm hư nội nhiệt (nóng trong do âm hư), ho, thổ huyết, váng đầu, thắt lưng đau mỏi, di tinh, đái đục, phụ nữ nhiều khí hư, mụn nhọt lở loét ngoài da.

    - Cách dùng, liều dùng: Sắc nước uống, dùng 15-30g tươi hoặc 10-15g khô; dùng ngoài giã nát đắp lên vết thương.

    - Nghi kỵ: Người có thấp nhiệt ứ đọng kiêng dùng.

Do có tác dụng bổ hư, dưỡng âm, thanh nhiệt, nhuận phế, chỉ khái (chống ho), nên sâm cuốn chiếu là loại thuốc tốt đối với người cao tuổi, đặc biệt là những người từng bị mắc các bệnh thuộc đường hô hấp.

Để bổ dưỡng, bạn có thể sử dụng theo những cách như sau:

    (1) Hàng ngày dùng 10-15g, sắc lấy nước, pha thêm chút mật ong; chia ra uống thay trà trong ngày. Nên sử dụng theo từng đợt 7-10 ngày (1 liệu trình), nghỉ 3-4 ngày, lại tiếp tục 1 liệu trình khác.

    (2) Dùng để bổ dưỡng sau khi mắc bệnh nặng: Dùng sâm cuốn chiếu 30g (nếu có điều kiện thêm rễ cây đậu đũa 15g), nấu với 250g thịt lợn hoặc thịt gà, làm món canh ăn trong bữa ăn (bỏ bã thuốc, chỉ ăn thịt và uống nước canh); cách 3 ngày ăn 1 lần.

Ngoài ra, còn có thể sử dụng sâm cuốn chiếu để chữa trị một số chứng bệnh như sau:

    (1) Chữa người già đại tiện phân lẫn máu, bụng có cảm giác như sa xuống trướng đau: Sâm cuốn chiếu 9-15g, cá diếc tươi 60g; nấu chín, thêm đường trắng; chia ra ăn trong ngày.

    (2) Chữa hư nhiệt khái thấu: Dùng sâm cuốn chiếu 9-15g, mạch môn đông 8g; sắc nước uống trong ngày.

    "Hư nhiệt khái thấu" là chứng ho do âm huyết hư tổn gây nên. Ngoài hiện tượng ho, còn có những biểu hiện như sốt nhẹ hoặc nóng cơn về chiều, lòng bàn chân bàn tay nóng, miệng khô, đêm ngủ hay ra mồ hôi trộm, môi lưỡi đỏ nhạt hoặc đỏ tía, mạch nhỏ nhanh.

    (3) Đái tháo đường: Dùng sâm cuốn chiếu 30g, tụy lợn 1 cái, lá ngân hạnh 30g; nấu canh ăn.

    (4) Phụ nữ khí hư ra nhiều: Sâm cuốn chiếu 30g, lòng lợn 100g; hầm chín, chia 2 lần ăn trong ngày.

    (5) Chữa trẻ nhỏ sốt nóng trong mùa hè: Dùng sâm cuốn chiếu 15g, thài lài trắng 10g; sắc nước uống trong ngày.

Lương y HUYÊN THẢO