Dùng cây xấu hổ chữa đau nhức

Hỏi:

Tôi nghe nói, cây xấu hổ chữa bệnh đau khớp xương rất tốt. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không và cách dùng cụ thể ra sao? Ngoài ra, cây xấu hổ còn có những tác dụng gì khác?

Nguyễn Thị Phương Mai, Hà Nội

Đáp:

Cây xấu hổ mọc hoang khắp nơi, hay thấy ở các bãi cỏ hoang, ven đường, bờ rào, ... Cây còn có tên là "cây mắc cỡ", "cây thẹn", "trinh nữ", "hàm tu thảo", tên khoa học là Mimosa pudica L., thuộc họ Trinh nữ (Mimosaceae).

Do có tên "trinh nữ", nên một số người hay nhần lẫn cây này với cây "trinh nữ hoàng cung" và cây "nữ trinh tử", cũng là những cây thuốc, nhưng có tác dụng khác; cần chú ý phân biệt để khỏi nhầm lẫn.

Xấu hổ là loài cây nhỏ, thân và cành có gai hình móc; lá kép chân vịt mang 4 nhánh lá kép hình lông chim, khẽ động vào là cụp xuống nên có tên là "xấu hổ". Hoa màu tím đỏ, tụ thành hình trái xoan. Quả giáp, tụ thành hình ngôi sao, ở phần giữa các hạt quả hẹp lại, có lông cứng ở mép; hạt hình trái xoan.

Toàn bộ cây xấu hổ đều là thuốc; có thể thu hái quanh năm; rễ đào về rửa sạch đất cát, thái mỏng, phơi hay sấy khô để dùng dần.

Theo Đông y:

    - Cành và lá cây xấu hổ: Có vị ngọt, hơi đắng; tính lạnh; hơi có độc. Có tác dụng thanh can hỏa, an thần, tiêu tích, giải độc. Dùng chữa viêm ruột, viêm dạ dày, mất ngủ, trẻ em cam tích, mắt nóng trướng đau, sưng tấy mưng mủ ở phần sâu, ... Liều dùng hàng ngày: 15-30g dưới dạng thuốc sắc hoặc nấu với thịt; dùng đắp ngoài không kể liều lượng.

    - Rễ cây xấu hổ: Có vị chát, hơi đắng; tính ấm; có độc. Có tác dụng chỉ khái hóa đàm, thông kinh hoạt lạc, hòa vị, tiêu tích. Dùng chữa viêm khí quản mạn tính, phong thấp đau nhức, viêm dạ dày mạn tính, ... Liều dùng hàng ngày: 10-15g dưới dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu.

Các nghiên cứu hiện đại cho thấy: Xấu hổ có tác dụng ức chế thần kinh trung ương, kết quả thu được đã chứng minh kinh nghiệm dùng cây xấu hổ chống mất ngủ trong dân gian; ngoài ra còn có những tác dụng khác như chấn kinh (làm chậm thời gian xuất hiện co giật), giảm đau và giải độc axit asenơ.

Đúng là cây xấu hổ có thể sử dụng để chữa đau xương khớp khá tốt, cách sử dụng cụ thể như sau:

    - Dùng rễ cây xấu hổ, thái thành từng miếng mỏng phơi khô; ngày dùng 120g đem rang lên, sau đó tẩm rượu 35-40 độ rồi lại rang cho khô; thêm 600ml nước, sắc còn 200-300ml; chia số nước còn lại làm 2-3 lần uống trong ngày. Thường dùng 4-5 ngày thấy kết quả (Kinh nghiệm dân gian ở Diễn Châu, Nghệ An và miền Nam Việt Nam).

    - Hoặc dùng rễ cây xấu hổ sao, bưởi bung, dây đau xương, kê huyết đằng - mỗi vị 20g; sắc với nước hoặc ngâm rượu uống.

Ngoài ra, còn có thể sử dụng cây xấu hổ để chữa một số chứng bệnh khác thường gặp như sau:

    (1) Chữa mất ngủ và làm dịu thần kinh: Dùng lá cây xấu hổ 6-12g; sắc nước uống trước khi đi ngủ. Hoặc dùng lá cây xấu hổ, dây lạc tiên, mạch môn (củ cây tóc tiên), hạt muồng ngủ (thảo quyết minh) sao, hoài sơn (củ mài) - mỗi vị 20g; sắc uống.

    (2) Chữa bệnh viêm dạ dày mạn tính, mắt hoa, đau đầu, mất ngủ: Dùng rễ cây xấu hổ 10-15g; sắc uống (Vân Nam trung thảo dược).

    (3) Chữa viêm khí quản mạn tính: Hàng ngày dùng rễ cây xấu hổ 100g; sắc với nước 600ml nước, cô nhỏ lửa còn 100ml; chia 2 lần uống trong ngày; mỗi liệu trình 10 ngày. Các quan sát trên lâm sàng cho thấy có kết quả tốt, sau 1 liệu trình số người khỏi hoặc có chuyển biến tốt đạt khoảng 70%; sau 2-3 liệu trình kết quả đạt khoảng 80% (Trung dược đại từ điển).

    (4) Chữa bệnh "giời leo" (bệnh Zona): Dùng lá cây xấu hổ, giã nát, đắp vào chỗ bị bệnh (Thường dụng trung dược thủ sách).

Lương y HUYÊN THẢO