Cây mua lùn chữa xuất huyết tiêu hóa

Hỏi:

Tôi nghe nói, cây mua lùn (mọc sát mặt đất) chữa bệnh xuất huyết dạ dày rất hay. Mong được "Thuốc vườn nhà" giới thiệu thêm những thông tin về loại cây này.

Dương Duy Ninh, Thái Nguyên

Đáp:

Ở nước ta có nhiều loài mua mọc hoang. Trong đó hai cây được sử dụng làm thuốc nhiều nhất, đó là cây mua thường và cây mua lùn. Trong phạm vi bài viết này, "Thuốc vườn nhà" xin chỉ nói về cây mua lùn.

Mua lùn còn gọi là "mua thấp", "mua ông", "sơn địa nhẫm", "địa nhiếp", "địa niếp", ... tên khoa học là Melastoma dodecandrum Lour., thuộc họ Mua (Melastomaceae).

Mua lùn là loại cây nhỏ, mọc bò sát đất, sau dựng đứng lên; phân nhiều nhánh, rễ bất định. Thân nhẵn, có màu xanh hay tím đỏ, cành nhẵn hoặc có lông thưa. Lá nhỏ, mọc đối, phiến lá hình bầu dục, gốc tù, đầu hơi nhọn, dài 1-3cm, rộng 0,8-2cm; hai mặt nhẵn, có 3-5 gân, mép nguyên, bờ mép phía dưới hơi có lông; cuống nhẵn; mặt trên màu nâu đậm, mặt dưới nâu tươi. Hoa nhỏ, màu hồng sẫm, mọc thành cụm xim 2 ngả hay mang 1-3 hoa ở đầu ngọn cành. Quả thịt, hình cầu, khi chín màu đỏ sẫm hay tím đen, ăn được.

Cây mua lùn mọc hoang khắp nơi, thường thấy ở ven đồi núi đất; cũng mọc xen với cây sim như cây mua thường. Hay gặp ở ven đường, bờ ruộng, những chỗ ẩm, mát.

Để làm thuốc, thường dùng toàn bộ cây, phần trên mặt đất - "địa nhiếp" hoặc sử dụng rễ - "địa nhiếp căn".

Theo Đông y: Phần trên mặt đất của cây mua thấp (địa nhiếp) có vị ngọt, hơi chát, tính hơi mát (vi lương); vào 3 kinh Tỳ, Can, Thận. Có công năng hoạt huyết, chỉ huyết (cầm máu); thanh nhiệt giải độc. Chủ trị thống kinh (hành kinh đau bụng), sản hậu phúc thống, huyết băng, đới hạ, tiện huyết, lỵ tật, ung thũng, đinh sang. Phần rễ (địa nhiếp căn) có dược tính và công dụng tương tự. Cách dùng và liều dùng: Uống trong dùng 9-15g (30-60g tươi) sắc lấy nước uống; dùng ngoài giã đắp, hoặc nấu nước tắm, rửa.

Dùng cây mua lùn chữa các dạng xuất huyết đường tiêu hóa là kinh nghiệm lưu truyền trong dân gian, được ghi lại đầu tiên trong sách thuốc "Mân Đông bản thảo". Phương pháp cụ thể: Dùng địa nhiếp (cành lá mua lùn) 30g, thêm lượng nước thích hợp, sắc kĩ, chắt lấy nước; chia ra 4 phần, cách 4 giờ uống 1 lần.

Trên cơ sở kinh nghiệm dân gian này, theo "Trung dược đại từ điển", đã tiến hành thử nghiệm lâm sàng theo phương thức: Dùng mua lùn chế thành cao lỏng, sử dụng điều trị 62 ca xuất huyết tiêu hóa, bao gồm xuất huyết dạ dày, tá tràng và đường tiêu hóa trên. Kết quả thu được rất khả quan, 50 ca khỏi hoàn toàn (hết các chứng trạng, phân không còn lẫn máu), 10 ca chuyển biến tốt, 01 ca không có chuyển biến, 01 ca vô hiệu.

Như vậy, trong điều kiện gia đình, để chữa các chứng xuất huyết đường tiêu hóa, bạn có thể dùng cành lá mua lùn sắc nước uống, theo kinh nghiệm dân gian giới thiệu ở trên.

Ngoài chữa xuất huyết tiêu hóa, còn có thể sử dụng mua lùn để chữa:

    (1) Chữa rong kinh: Dùng mua lùn 15g, sim 15g; sắc nước uống.

    (2) Chữa phụ nữ sau sinh đẻ phù nề: Dùng toàn cây mua lùn 50-100g tươi, nấu nước tắm.

Lương y HUYÊN THẢO