Cách dùng "cỏ trói gà" và "cỏ seo gà" chữa bệnh đường hô hấp và đường ruột

Hỏi:

Gần đây tôi nghe một số người nói, "cỏ trói gà" là vị thuốc chữa và viêm họng rất tốt. Xin hỏi "cỏ trói gà" có phải cũng là "cỏ seo gà" hay không? Rất mong "Thuốc vườn nhà" thông tin cho biết, vì nhà tôi có người bị viêm họng đã nhiều năm nay, mà điều kiện kinh tế gia đình lại rất khó khăn, nên chỉ có thể dùng những vị thuốc Nam có sẵn quanh nhà để chữa.

Nguyễn Thị Mai, H. Phù Ninh, T. Phú Thọ

Đáp:

Cỏ trói gà

"Cỏ trói gà" và "cỏ seo gà", tuy tên gọi đều có chữ "gà", nhưng là hai thứ cỏ khác nhau:

    - "Cỏ trói gà" còn có tên là "cỏ tỹ gà", "bèo đất", "cẩm địa la", "lạc địa kim tuyến", ... tên khoa học là Drosera burmannii Vahl., thuộc họ cây Bắt ruồi (Droseraceae).

    - Còn "cỏ seo gà" là một tên dân gian của thứ cỏ mà sách "Nam dược thần hiệu" của Tuệ Tĩnh gọi là "cỏ phượng vĩ"; còn có những tên khác là "cỏ luồng", "sơn kê vĩ" (đuôi gà rừng), "tỉnh khẩu biên thảo" (cỏ mọc ở bờ giếng), "tỉnh khiếm" (loài khiếm thảo mọc gần giếng), "phượng hoàng thảo", ... tên khoa học là Pteris multifida Poir, thuộc họ Dương xỉ (Polypodiaceae).

Cỏ seo gà

Về hình dạng:

    - "Cỏ trói gà" cao khoảng 5-30cm, có từ 1-3 thân không mang lá, nhẵn và gầy, mang hoa ở ngọn. Lá nhiều, có cuống dài, lá dài khoảng 12mm, rộng khoảng 4mm, trên có phủ những lông hạch (lông tuyến) ở đỉnh, lông hạch tiết ra một chất lỏng, nhớt, lóng lánh dưới nắng như giọt sương, phía dưới có những lông mềm dính với nhau; lá mọc thành vành, xếp hình hoa thị trên mặt đất, gần sát gốc, nhìn tựa như tỹ gà. Hoa trắng hoặc hồng, mọc một bên, thành chùm hình bọ cạp, dài 1-6cm, mọc ở đầu thân. Quả nang 5 van, có nhiều hạt.

    - "Cỏ seo gà" là một loại cây thân thảo (thân cỏ), cao 15-25cm, có khi cao hơn, lá có 2 loại. Thứ nhất là "lá bất thụ" có cuống dài 6-12cm, phiến lá dài 8-25cm, chia thành nhiều phiến nhỏ dài, mép có răng cưa, phiến nhỏ ở đầu lá dài hơn cả, thoạt nhìn trông giống như những cành của cây. Thứ hai là "lá hữu thụ" có cuống dài 10-50cm, phiến lá dài 10-40cm, cũng chia thành nhiều phiến lá nhỏ. Giữa các phiến lá nổi rõ gân chính, từ gân này tỏa ra nhiều gân phụ hình lông chim, xếp song song với nhau. Hai bên mép phiến lá hữu thụ mang cơ quan sinh sản gọi là ổ tử nang, xếp thành một đường thẳng liên tục. Bộ lá có hình dáng như đuôi con phượng, hay như lông seo đuôi gà, nên có tên là "cỏ phượng vĩ" (đuôi phượng) hay "cỏ seo gà".

Về tác dụng: Trong sách thuốc, "cỏ trói gà" thường được xếp vào loại thuốc chữa bệnh hô hấp, như ho, hen, ... Còn "cỏ seo gà" thường được xếp vào loại thuốc chữa bệnh đường ruột, như đau bụng, kiết lỵ, ỉa chảy, ...

"Thuốc vườn nhà" xin giới thiệu một số cách sử dụng cụ thể:

• Cách dùng cỏ trói gà:

    (1) Chữa ho, viêm họng cấp tính và mạn tính: Dùng cỏ trói gà (cả cây) 15-20g; sắc nước, pha thêm chút đường hoặc mật ong, chia ra nhiều lần uống trong ngày, liên tục 7-8 ngày.

    (2) Chữa chai chân: Dùng cỏ trói gà (cả cây), ngâm với rượu (1 phần cỏ 3 phần rượu); hàng ngày dùng rượu thuốc bôi vào vết chai. Có tác dụng làm mềm da chỗ chai, sau vài ngày da sẽ bong ra.

• Cách dùng cỏ seo gà:

    (1) Chữa bệnh lỵ trực trùng:

        - Dùng rễ và lá cỏ seo gà tươi 30g, sao thơm; nước 100ml, đun sôi, giữ sôi trong vòng 30 phút; chia 2 hay 3 lần uống trong ngày.

        - Hoặc dùng chè tươi 100g, cỏ seo gà khô 24g; nước 150ml, đun sôi giữ trong 30 phút; chia 2 hay 3 lần uống trong ngày.

        - Hoặc dùng Cỏ seo gà, dây mơ lông, rễ cỏ tranh, cành lá phèn đen - mỗi vị 20-30g; thêm 3 lát gừng sống, sắc lấy nước, để nguội; chia thành 3 phần uống lúc đói bụng.

        - Hoặc dùng cỏ seo gà 30g, vỏ cây sắn thuyền 12g, cám gạo sao vàng hay đậu đen rang cháy 20g; sắc uống.

    (2) Chữa viêm gan cấp tính: Dùng cỏ seo gà tươi 90g; giã vắt lấy nước cốt uống ngày 3 lần, liên tục trong 5 ngày.

    (3) Chữa viêm đường tiết niệu, đái ra máu:

        - Dùng cỏ seo gà tươi 60-120g; sắc nước uống trong ngày.

        - Hoặc dùng cỏ seo gà khô 20-30g, cùng với nước vo gạo (lấy nước vo lần thứ 2); sắc nước uống trong ngày.

    (4) Chữa đại tiện ra máu: Dùng cỏ seo gà 20-30g, nấu cùng với lòng lợn cho chín nhừ, bỏ bã thuốc, ăn lòng lợn và uống nước canh.

Lương y HƯ ĐAN