Bầu đất bổ mát, giảm đường huyết

Hỏi:

Vùng quê tôi dân gian thường dùng rau bầu đất nấu canh với cá, tôm rất ngon và mát. Gần đây có người nói uống nước lá bầu đất sống chữa được cả tiểu đường. Vì vậy, tôi rất mong được "Thuốc vườn nhà" giới thiệu cho biết rõ hơn về cây này.

Lê Minh Ngọc, Kiến Thụy, Hải Phòng

Đáp:

Cây bầu đất còn có tên gọi là "rau lúi", "rau lùi", "đái dầm", "khảm khon" (dân tộc Tày), "dây chua lè", "chi angkam" (Campuchia), "thiên hắc địa hồng", "kim thất" (miền Nam). Trong sách thuốc Trung Quốc, cây có tên là "xà tiếp cốt", còn có tên là "thụ tam thất", "thạch tam thất", "kiến thũng tiêu", "ô phong thất", "bình ngọa thổ tam thất", ... tên khoa học là Gynura sarmentosa DC., thuộc họ Cúc (Asteraceae).

Ở nước ta, cây bầu đất mọc hoang và được trồng tại nhiều nơi, từ Nam đến Bắc, miền núi cũng như miền xuôi. Cây bầu đất còn mọc ở một số nước Đông Nam Á khác và miền Nam Trung Quốc.

Bầu đất là một loại cỏ, thân nhẵn, trông như mọng nước, có nhiều cành, mọc bò và hơi leo, cao đến 1m. Lá mọc so le, hình trứng tròn hay tù ở đáy lá, nhọn ở đầu, mép khía răng cưa không đều, dài 3-8cm, rộng 0,5-1,5cm; lá dày, nhẵn, mọng nước, cuống ngắn. Mặt trên phiến lá màu xanh thẫm đen, mặt dưới màu đỏ tím, do đó có tên "thiên hắc địa hồng" ("thiên hắc" là mặt trên nhìn lên trời mầu xanh đen, "địa hồng" nghĩa là mặt dưới màu đỏ). Cụm hoa hình đầu, màu vàng cam, mọc thành ngù kép, ở đầu cành và kẽ lá; lá bắc ngoài hình sợi, dài 6mm; lá bắc phía trong 8-12 chiếc, dài 15mm, hơi khô xác ở mép. Quả bế, hình trụ, mang một mào lông trắng ở đỉnh.

Bầu đất vừa là rau ăn, vừa là thuốc. Khi sử dụng làm thuốc thường hái toàn cây, dùng tươi hoặc khô.

Theo Đông y: Bầu đất có vị cay ngọt, tính bình. Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lợi tiểu, tán ứ tiêu thũng, tiêu viêm, chỉ khái (cầm ho). Có thể sử dụng chữa viêm họng, viêm khí quản mạn tính, phong tê thấp khớp xương đau nhức, chấn thương sưng đau, ...

Dân gian thường dùng cành lá non chần qua nước sôi, xào hoặc nấu canh cua. Canh bầu đất được coi là thứ thuốc bổ mát.

Bầu đất thường được dùng để chữa một số bệnh như sau:

    (1) Chữa viêm phế quản: Dùng rau bầu đất, nấu với thịt ăn; còn có tác dụng hỗ trợ trong điều trị lao phổi, sốt phát ban và tinh hồng nhiệt.

    (2) Phụ nữ viêm bàng quang, khí hư, bạch đới: Bầu đất, thổ tam thất, ý dĩ nhân - mỗi thứ 10-15g (lượng bằng nhau); sắc uống trong ngày.

    (3) Đái són, đái buốt: Dùng bầu đất 80g, sắc nước uống trong ngày. Hoặc dùng rau bầu đất nấu canh ăn. Dân gian thường dùng chữa đái són, vãi đái, đái buốt, trẻ nhỏ đái dầm.

    (4) Đòn ngã, tổn thương phần mềm: Dùng bầu đất tươi, thêm vài hạt hồ tiêu, giã nát đắp.

    (5) Hạ đường huyết: Kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy, bầu đất còn có tác dụng làm hạ đường huyết, điều hòa huyết áp và giảm mỡ máu.

Vài năm gần đây, một số người bị bệnh tiểu đường đã sử dụng một loại cây cùng chi với cây bầu đất, sắc nước uống hoặc nấu canh ăn, thấy một số triệu chứng bệnh được cải thiện theo chiều hướng tốt, nên đã gọi cây đó là "cây tiểu đường". Cần tiếp tục nghiên cứu và rút kinh nghiệm.

Lương y HUYÊN THẢO