"Tâm thận bất giao" là gì?

Hỏi:

Tôi là độc giả thường xuyên của thuocvuonnha.com và thích nhất chuyên mục "Thuốc vườn nhà", vì có rất nhiều bài thuốc được tôi áp dụng rất có hiệu quả. Tôi cũng đã mách bảo khá nhiều người chung quanh để họ áp dụng và cũng có kết quả rất tốt. Mục đích của lá thư này là, muốn được "Thuốc vườn nhà" giải thích cho biết: "Tâm thận bất giao" nghĩa là gì? Vì sách thuốc Đông y cũng như các thầy thuốc Đông y rất hay nói đến vấn đề này, nhưng tôi cảm thấy rất mơ hồ và rất khó hiểu.

Lê Đình Toan, Thái Bình

Đáp:

"Tâm thận bất giao", còn gọi là "Thủy hỏa thất tế", chỉ một tình trạng bệnh lý, theo cách phân loại bệnh chứng của Đông y, được biểu hiện bởi một số chứng trạng chủ yếu: Trống ngực, tim đập dồn loạn nhịp từng cơn, mất ngủ, ngủ mê nhiều, di tinh, hay quên (kiện vong); và thường kèm theo: Choáng đầu, hoa mắt, ù tai, mồ hôi trộm, lòng bàn chân bàn tay hâm hấp nóng, cảm giác sốt nóng về buổi chiều, khó tập trung tư tưởng, lưng gối tê yếu mỏi, miệng khô họng háo, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi ít hoặc không rêu, mạch tế sác (nhỏ nhanh).

Theo Lý thuyết về Tạng tượng của Đông y: Để duy trì cân bằng âm dương trong nhân thể (điều kiện cơ bản để có sức khỏe tốt), thì "Tâm hỏa" (Hỏa khí, Dương khí trong tạng tâm) phải giáng xuống dưới, còn "Thận thủy" (Thủy khí, âm khí ở tạng thận) phải thăng lên trên. Trạng thái đó được người xưa gọi là "Tâm thận tương giao" hay "Thủy hỏa ký tế". Khi cơ chế thăng giáng nói trên bị trục trặc, thì cơ thể sẽ bị mất cân bằng, âm dương khí huyết bị rối loạn, và bệnh tật cũng sẽ phát sinh.

Theo Đông y: "Tâm thận bất giao" thường do suy nghĩ quá căng thẳng, làm việc trí não quá mệt nhọc, tình chí u uất, ... khiến cho "Tâm âm" (Âm khí ở tạng tâm) bị hao tổn, tâm hỏa thiên thịnh, không giáng xuống giao thông với thận; hoặc do cơ thể suy yếu do ốm đau lâu ngày, sinh hoạt tình dục không tiết chế, khiến cho "Thận âm" (Thủy khí ở tạng thận) bị hư tổn, thận dương thiên thịnh nhiễu động tâm thần, gây nên.

Nói cách khác, "Tâm thận bất giao" là một rối loạn trong mối quan hệ tương tác giữa tạng tâm và tạng thận; đó cũng là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới một số chứng bệnh, như tim loạn nhịp, mất ngủ, hay quên, di tinh, rối loạn tâm thần, ...

Để chữa trị "Tâm thận bất giao", cùng một số chứng bệnh liên quan, thường sử dụng các bài thuốc sau:

    (1) Bài thuốc chữa tâm quý:

        - Thành phần: Hoàng liên 12g, hoàng cầm 10g, bạch thược 10g, kê tử hoàng (lòng đỏ trứng gà) 1 cái, a giao 12g, táo nhân 8g, mạch môn 20g, mẫu lệ 20g; sắc nước uống trong ngày.

        - Tác dụng: Tư âm thanh hỏa, dưỡng tâm an thần. Dùng chữa chứng "Tâm quý" (tim đập dồn dập, loạn nhịp từng cơn) do "Tâm thận bất giao". Biểu hiện bởi các chứng trạng: Trống ngực, tim đập dồn loạn nhịp từng cơn (khi suy nghĩ căng thẳng thì nặng thêm), hay giật mình, ngực cồn cào, mất ngủ, lòng bàn chân bàn tay hâm hấp nóng, đầu choáng mắt hoa, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi ít hoặc không có rêu, mạch tế sác (nhỏ, nhanh).

    (2) Bài thuốc chữa mất ngủ:

        - Thành phần: Hoàng liên 6g, nhục quế 3g, sinh địa 15g, tri mẫu 12g, thiên môn 6g, mạch môn 6g, bá tử nhân 6g, toan táo nhân 8g, bạch thược 8g, a giao 8g; sắc nước uống trong ngày.

        - Tác dụng: Thanh tâm giáng hỏa, bổ thận dưỡng âm, giao thông tâm thận. Dùng chữa mất ngủ do "Tâm thận bất giao". Biểu hiện bởi các chứng trạng: Bồn chồn, mất ngủ, đầu choáng, tai ù, phiền nhiệt, mồ hôi trộm, họng khô, lưng gối đau mỏi, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi ít, mạch tế sác (nhỏ, nhanh).

    (3) Bài thuốc chữa kiện vong (hay quên):

        - Thành phần: Thục địa 18g, sơn thù du 12g, nhân sâm 8g, đương quy 12g, mạch môn 10g, táo nhân 8g, bạch giới tử 9g, hoàng liên 6g, nhục quế 3g; sắc nước uống trong ngày.

        - Tác dụng: Bổ thận ích tinh, thanh tâm an thần, giao thông tâm thận. Dùng chữa chứng kiện vong (hay quên) do "Tâm thận bất giao". Biểu hiện bởi các chứng trạng: Chóng quên, kèm theo lưng mỏi chân yếu, hoặc kèm theo di tinh, đầu choáng tai ù, hoặc lòng bàn chân bàn tay hâm hấp nóng, bồn chồn, mất ngủ, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch tế sác (nhỏ, nhanh).

    (4) Bài thuốc chữa di tinh:

        - Thành phần: Thiên môn 15g, thục địa 15g, nhân sâm 10g, hoàng bá 9g, sa nhân 4g, cam thảo 6g, hoàng liên 3g, táo nhân 8g, đăng tâm thảo 9g, ngũ vị tử 9g, mẫu lệ 20g; sắc nước uống trong ngày.

        - Tác dụng: Thanh tâm bổ thận, giao thông tâm thận. Dùng chữa di tinh do "Tâm thận bất giao". Biểu hiện bởi các chứng trạng: Ngủ ít, ngủ mê nhiều, ngủ mê thấy cảnh sắc tình là tinh xuất; kèm theo: choáng đầu, hoa mắt, trống ngực, người uể oải, tinh thần kém tỉnh táo, miệng khô, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ, mạch tế sác (nhỏ, nhanh).

Lương y HUYÊN THẢO