Bài thuốc thường dùng chữa "thử ôn" mùa hè

Hỏi:

Tôi nghe một số cụ già nói, vào những ngày nắng nóng cực độ mùa hè, người ta dễ mắc một chứng bệnh nguy hiểm, gọi là "thử ôn", chỉ dùng thuốc Nam mới chữa được. Tôi đã tìm đọc trong sách vở và hỏi một số người, nhưng đến nay vẫn chưa rõ bệnh đó có những biểu hiện cụ thể như thế nào? Phải sử dụng những vị thuốc Nam nào để chữa? Rất mong "Thuốc vườn nhà" giới thiệu cho biết.

Nguyễn Văn Chương, Phú Bình, Thái Nguyên

Đáp:

Cây tre

"Thử ôn" là tên bệnh trong Đông y cổ truyền, chỉ một loại bệnh nhiệt cấp tính; nếu chữa trị không đúng phương pháp, có thể dẫn tới nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong.

Nắng nóng là đặc trưng của khí hậu mùa hè; Đông y gọi đó là "thử khí". Thông thường, "thử khí" không gây bệnh. Nhưng "thử khí thái quá" - nắng nóng quá mức, vượt quá sức chịu đựng của cơ thể con người, thì sẽ gây bệnh. Khi đó "thử khí" sẽ biến thành tác nhân gây bệnh gọi là "thử tà" và chứng bệnh phát sinh do "thử tà" gọi là "bệnh thử". Bệnh thử có tính chất thời khí rõ ràng - phát sinh chủ yếu trong những ngày nắng nóng cực độ mùa hạ.

Bệnh thử bao gồm nhiều loại hình. Sau khi bị cảm nhiễm "thử tà", tùy theo đặc điểm thể chất và tình trạng sức khỏe của từng người, mà có thể hình thành những trạng thái bệnh lý - những loại hình bệnh lý khác nhau.

"Thử ôn" là loại bệnh thử cấp tính, có tính ôn nhiệt (nên gọi là "thử ôn"). Đặc điểm của bệnh là phát nhanh, truyền biến nhanh, dễ xuất hiện hôn mê bất tỉnh nhân sự hoặc hư thoát.

"Thử ôn" có 4 triệu chứng chính: Sốt cao, phiền khát, mồ hôi nhiều, mạch hồng đại (mạch to, như sóng cuộn). Mặt khác, "thử ôn" là loại bệnh nhiệt, thiêu đốt mạnh, rất dễ gây tổn thương âm dịch.

Để phòng ngừa và chữa trị "thử ôn" trong những tháng hè, thầy thuốc Đông y thường sử dụng 2 bài thuốc có tác dụng giải thử nhiệt và bù đắp sự hao tổn âm dịch, cụ thể như sau:

    (1) Thanh lạc ẩm gia giảm:

    - Thành phần: Lá sen tươi 8g, tây qua thúy y (vỏ dưa hấu) 10g, bạch biển đậu (đạu ván trắng) 10g, búp tre (hoặc lá tre bánh tẻ) tươi 8g, kim ngân hoa (hoặc dây kim ngân) 8g; sắc với nước, uống thay trà trong ngày.

    - Tác dụng: Đây là bài thuốc có tác dụng dự phòng "thử ôn" rất tốt. Vào những ngày hè nắng nóng, nên kiếm những vị thuốc nói trên, sắc nước uống thay trà. Trường hợp bị sốt, da nóng ran, chỉ cần thêm sinh thạch cao (thạch cao chưa nung) 30-40g, cùng sắc uống là được.

    (2) Thanh thử ích khí thang gia giảm:

    - Thành phần: Sâm nam hoặc sâm bố chính 12g (nếu có sâm Ngọc Linh, sâm Cao ly, dùng 6-8g, càng tốt), thạch hộc 15g, mạch môn đông (củ tóc tiên) 10g, búp tre (hoặc lá tre bánh tẻ) tươi 15g, hà ngạnh (cuống lá sen) 15g, kim ngân hoa (hoặc dây kim ngân) 12g, tây qua thúy y (vỏ dưa hấu) 15g, gạo tẻ 15g, cam thảo 4g; sắc với nước, uống thay trà trong ngày.

    - Tác dụng: Bài thuốc có tác dụng thanh thử (trừ thử tà) ích khí sinh tân. Dùng trong trường hợp "thử ôn" sốt cao, làm tổn thương đối với "khí" và "âm dịch". Biểu hiện bởi các triệu chứng như mồ hôi vã ra nhiều, bồn chồn, phiền khát, tiểu tiện sẻn đỏ, người mệt mỏi, tinh thần uể oải, ...

Mùa hè là giai đoạn Dương khí tối thịnh. Theo lẽ thường, trong 6 loại "tà khí" gây bệnh từ bên ngoài, mà Đông y gọi là "lục dâm" (phong, hàn, thử, thấp, táo, hỏa), "thử tà" là thứ ngoại tà thường hay gây bệnh nhất.

Nhưng trên thực tế, ngoại tà trong mùa hè cực kỳ phức tạp. Ngoài "thử tà" gây nên bệnh nhiệt cấp tính mà Đông y gọi là "thử ôn", cơ thể con người còn có thể bị cảm nhiễm những loại tà khác, như thấp tà, hàn tà, hỏa tà, ... dẫn tới những bệnh với chứng trạng khác.

Do đó, nếu thấy bệnh tình không giống với những điều mô tả ở trên, cần tìm đến thầy thuốc chuyên nghiệp, để có thể chữa trị kịp thời và có hiệu quả.

Lương y HƯ ĐAN