Rẻ quạt chữa trị viêm phế quản, suyễn thở

Hỏi:

Tôi bị viêm phế quản mạn tính đã nhiều năm. Cứ tới mùa lạnh là bệnh lại phát nặng, hay lên cơn suyễn. Gần đây nghe nói, rễ cây rẻ quạt chữa bệnh này rất tốt. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không? Ngoài ra, cây còn có những tác dụng chữa bệnh gì khác? Cách sử dụng cụ thể như thế nào?

Trần Độ, Phù Ninh, Phú Thọ

Đáp:

Rẻ quạt là cây mọc hoang và được trồng làm cảnh, làm thuốc khắp nơi ở nước ta.

Củ rễ phơi khô của cây rẻ quạt trong Đông y gọi là "xạ can". Xạ can là vị thuốc rất cổ, đã được sử dụng trong dân gian và Đông y từ 2000 năm trước.

Trong sách thuốc Đông y, rẻ quạt được xếp vào loại thuốc "thanh nhiệt giải độc", cùng những vị thuốc quen thuộc như "kim ngân", "bồ công anh", "ngư tinh thảo" (rau diếp cá), "xuyên tâm liên", ...

Theo Đông y: Xạ can có vị đắng, tính hàn, hơi độc; vào hai kinh Túc quyết âm Can và Thủ thái âm Phế; có tác dụng thanh hỏa, giải độc, tán huyết, tiêu đờm; dùng chữa yết hầu sưng đau, đờm nghẽn ở cổ họng.

Nói chung, xạ can được coi là một vị thuốc quý chữa mọi chứng bệnh ở cổ họng. Ngoài ra còn là một vị thuốc chữa sốt, đại tiểu tiện không thông, sưng vú do tắc tia sữa, chữa kinh nguyệt đau đớn, làm thuốc lọc máu; có nơi còn dùng chữa rắn cắn (nhai nuốt lấy nước, bã đắp lên nơi rắn cắn). Trong dân gian, ngoài sử dụng củ, còn thường dùng cả lá, nhai với mấy hạt muối, nuốt nước để chữa ho, viêm họng, sưng amiđan, ...

Kiêng kỵ: Theo Đông y, người Tỳ Vị hư hàn (chức năng tiêu hóa kém, thể hàn), phụ nữ có thai không dùng được.

Đúng là xạ can có thể sử dụng để chữa viêm phế quản mạn tính. Để chữa chứng bệnh này, Đông y thường dùng bài thuốc "Xạ can ma hoàng thang", trong đó chủ vị là xạ can (rễ củ rẻ quạt).

Thành phần "Xạ can ma hoàng thang" cụ thể như sau: Xạ can 9g, ma hoàng 3g, tử uyển 6g, bán hạ chế 3g, khoản đông hoa 6g, gừng tươi 3g, tế tân 2g, ngũ vị ử 2g; sắc nước uống mỗi ngày 1 thang.

Ngoài xạ can và gừng tươi, các vị thuốc còn lại có thể dễ dàng mua ở các cửa hàng Đông Nam dược. Bạn có thể mua về dùng thử. Nếu không tác dụng hoặc có phản ứng phụ bất thường, thì cần dừng thuốc và tìm đến phòng khám Đông y để được các thầy thuốc chẩn bệnh và tư vấn cụ thể.

Ngoài ra, còn có thể sử dụng xạ can để chữa trị một số bệnh sau:

    (1) Chữa ho, viêm họng do cảm nắng: Dùng xạ can 8-10g, sắc nước, chia thành nhiều lần uống trong ngày; khi uống có thể cho thêm đường hoặc mật ong vào cho dễ uống; đồng thời giã củ hoặc lá đáp vào chỗ đau trên cổ.

    (2) Chữa viêm họng cấp tính, tắc cổ họng:

    - Trường hợp viêm nhẹ: Dùng xạ can 9g, bạc hà 6g, kim ngân hoa 9g, cam thảo 6g; sắc nước uống trong ngày.

    - Trường hợp viêm nặng: Dùng xạ can 12g, hoàng cầm 8g, cam thảo 8g, cát cánh 12g; sắc nước uống trong ngày. Thời xưa 4 vị thuốc trên thường được tán thành bột mịn, trộn đều; khi uống dùng nước đun sôi để nguội mà chiêu thuốc. Bài thuốc này trong Đông y có tên là "Đoạt mệnh tán" - nghĩa là giành lại tính mệnh đã nguy cấp.

    (3) Chữa quai bị: Xạ can 15g, sắc nước, chia thành nhiều lần uống trong ngày; khi uống có thể cho thêm đường hoặc mật ong vào cho dễ uống; đồng thời giã củ hoặc lá đáp vào chỗ đau, dùng băng cố định lại.

    (4) Chữa các triệu chứng báng, bụng to nước óc ách, da đen xạm: Xạ can tươi, giã nhỏ, vắt lấy nước uống, hễ thấy lợi tiểu tiện thì thôi.

Lương y HUYÊN THẢO