Hoa, vỏ, rễ cây gạo đều có thể sử dụng làm thuốc

Hỏi:

Gần nhà tôi có cây gạo rất to mọc ngay bên đường. Đầu hè hoa gạo nở rụng đầy mặt đường, phải mất công quét dọn rồi lại bỏ đi. Nghe nói, hoa gạo có thể sử dụng làm thuốc, nên tôi cũng muốn thu gom lại. Rất mong "Thuốc vườn nhà" thông tin cho biết, hoa gạo có thể dùng làm thuốc chữa những bệnh gì? Cách sử dụng cụ thể thế nào?

Lê Trương Bản, Sóc Sơn, Hà Nội

Đáp:

Gạo là một thứ cây rất quen thuộc, mọc hoang và thường được trồng ở hai bên đường khắp các tỉnh miền Bắc nước ta. Cây còn có tên là "bông gạo", "cây gòn", "mộc miên", "cổ bối", "ban chi hoa", "anh hùng thụ", ... Tên khoa học là Gossampinus malabarica (D. C.) Merr. Thuộc họ Gạo (Bombacaceae).

Cây gạo có thể cao tới 15m hay hơn, cành mọc ngang. Trên thân và cành già có nhiều gai hình nón. Lá sớm rụng, có hình dạng giống như chân vịt, với 5-8 lá chét hình mác hay hình trứng. Hoa đỏ, nhiều, mọc trên những cành nhỏ, trước khi cây ra lá non. Quả nang hình thoi, dài 8-15cm với 5 van cứng, mặt trong có nhiều sợi bông. Hạt hình trứng, xung quanh có lông dài, trắng, mịn.

Tất cả các bộ phận của cây gạo, đều có thể sử dụng làm thuốc.

Theo Đông y:

    - Hoa gạo có vị ngọt, tính mát; có tác dụng thanh nhiệt, sát trùng, chỉ huyết (cầm máu); có thể dùng chữa ho, kiết lỵ, ỉa chảy, phân lẫn máu. Nước sắc hoa gạo được Đông y xem như một dung dịch có tác dụng bổ âm, dùng chữa thiếu máu (do suy nhược, rong kinh, băng huyết, chảy máu dạ dày - tá tràng, mất máu khi mổ vết thương, ... ). Đĩa mật trong hoa cũng có thể sử dụng làm thuốc lợi tiểu và tẩy.

    - Vỏ thân cây gạo có vị cay, tính bình; có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, hoạt huyết, tiêu thũng. Có thể sắc uống chữa viêm dạ dày mạn tính, loét dạ dày - tá tràng, kiết lỵ, đại tiện lỏng, phân lẫn máu, sản hậu phù thũng, đau khớp gối hoặc khớp cổ chân. Còn thường dùng để bó gãy xương và chữa chấn thương do bị ngã hoặc bị đánh.

    - Rễ cây gạo vị ngọt, tính mát; có tác dụng thanh nhiệt lợi thấp, thu liễm chỉ huyết; có thể sử dụng chữa viêm dạ dày mạn tính, loét dạ dày, phụ nữ sau khi đẻ phù thũng; đi lỵ phân lẫn máu, tràng nhạc, chấn thương, bong gân.

Một số bài thuốc có sử dụng cây gạo:

    (1) Chữa viêm khí quản cấp tính: Dùng vỏ thân cây gạo 15-20g, sao vàng, sắc lấy nước, hòa thêm chút đường phèn; chia ra 3 lần uống trong ngày.

    (2) Chữa ho khạc nhiều đờm: Dùng hoa gạo 15g, ngư tinh thảo (cây rau diếp cá) 15g, tang bạch bì (vỏ rễ dâu) 10g; sắc lấy nước, hòa thêm chút mật ong hoặc đường phèn; chia ra 3 lần uống trong ngày.

    (3) Chữa nôn ra máu: Dùng hoa gạo 14 bông, thịt lợn nạc 100g; hoa gạo rửa sạch, thái nhỏ; thịt lợn thái miếng; nấu canh ăn.

    (4) Chữa ho ra máu: Dùng hoa gạo 14 bông, sao đen, sắc kỹ, thêm chút đường đỏ; chia ra 3-4 lần uống trong ngày.

    (5) Chữa viêm loét dạ dày: Dùng vỏ thân cây gạo (sao vàng) 15g, xuyên tiêu 10g (trái cây trưng - zanthoxylum nitidum); sắc lấy nước, chia 3 lần uống trong ngày.

    (6) Chữa viêm ruột cấp tính, đi lỏng, đại tiện ra máu: Dùng hoa gạo 15g, kim ngân hoa 10g, phượng vĩ thảo (cỏ seo gà) 10g; sắc nước uống trong ngày.

    (7) Chữa tiểu tiện nhỏ giọt, đau buốt: Dùng vỏ thân cây gạo 15g, cạo bỏ vỏ thô bên ngoài, sao vàng, hạ thổ ;sắc nước uống trong ngày.

    (8) Chữa âm nang ngứa kịch liệt: Dùng vỏ thân cây gạo, nấu nước rửa.

Lương y HƯ ĐAN