Ngũ vị tử có thể phòng ngừa bệnh Alzheimer?

Hỏi:

Gần đây tôi nghe nói, vị thuốc "ngũ vị tử" có tác dụng phòng ngừa căn bệnh lú lẫn ở người già (Alzheimer). Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không? Cây ngũ vị tử thường sống ở đâu và có hình dạng như thế nào?

Dương Mạnh Tuấn, Hà Nội

Đáp:

Cây "ngũ vị tử" (Schisandra sinensis Baill.) là một loại dây leo to, có thể mọc dài tới 8m, vỏ cành màu xám nâu với kẽ sần nổi rõ, cành nhỏ hơi có cạnh. Lá mọc so le, cuống lá nhỏ, dài 1,5-3cm; phiến lá hình trứng rộng, dài 5-11cm, rộng 3-7cm, mép có răng cưa nhỏ, mặt trên sẫm hơn, gân lá non thường có lông ngắn. Hoa đơn tính, khác gốc, cánh hoa màu vàng trắng nhạt, có mùi thơm, cánh hoa 6-9, nhị 5, quả mọng hình cầu, đường kính 5-7mm, khi chín có màu đỏ sẫm, trong quả có một hay hai hạt hình thận, màu vàng nâu.

Cây ngũ vị tử mọc ở các tỉnh phía Bắc Trung Quốc, vùng Viễn Đông nước Nga, Triều  Tiên, ... Ngũ vị tử Triều Tiên được coi là loại tốt. Tại Việt Nam, gần đây mới phát hiện, trên các núi cao ở Tây Nguyên cũng có ngũ vị tử và chất lượng dược liệu rất tốt. Tuy nhiên hiện tại vị thuốc ngũ vị tử chủ yếu vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài.

Lưu ý: Cần phân biệt loại ngũ vị tử nói trên, với "Nam ngũ vị tử" - Tên khoa học là Kadsura coccinea A. C. Sum. Cũng là một loài dây leo, với cành phân nhiều nhánh, gầy, trên mặt phủ lớp phấn bài tiết, về sau trở thành kẽ sần dài. Lá mọc so le, hình mác với phía cuống hơi tròn, dài 6-19cm, rộng 3-4cm, mặt dưới màu nhạt, nhẵn. Hoa đơn tính, mọc ở kẽ lá dài 15mm, rộng 10mm, màu tía. Quả giống như một nắm cơm (do đó còn có tên "cây nắm cơm") hay như một quả na to. Cây cũng được sử dụng làm thuốc, nhưng với những tính năng khác.

Ngũ vị tử được sử dụng cả trong Đông y và Tây y.

Theo Đông y: Ngũ vị tử có vị chua, chát, tính ấm, không độc; vào 3 kinh Phế, Tâm và Thận. Có tác dụng liễm phế, cố thận, cố tinh, chỉ mồ hôi, dùng làm thuốc trừ đờm, tu bổ, cường âm, ích khí, bổ ngũ tạng, thêm tinh trừ nhiệt. Sử dụng chữa ho, ho khan, hơi thở hổn hển, còn dùng làm thuốc cường dương, chữa liệt dương và mệt mỏi, miệng khô khát, ngại hoạt động.

Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy: Ngũ vị tử có tác dụng cải thiện tuần hoàn máu, làm mạnh tim, chống ô-xy hóa, bảo vệ gan và kích thích hệ thống thần kinh. Trong Tây y (Nga), ngũ vị tử được dùng làm thuốc kích thích hệ thống thần kinh trung ương từ nhiều năm trước. Thuốc từ ngũ vị tử chế với cồn 70 độ, thì dùng với liều 30-40 giọt 1 lần, ngày dùng 2 lần; chế với cồn 90 độ, thì dùng mỗi lần 20-30 giọt, ngày dùng 2-3 lần; thường đóng thành lọ 25-50ml. Dùng trong trường hợp lao động chân tay và trí óc quá độ, mệt mỏi về tinh thần và thể lực, uể oải buồn ngủ.

Do có tác dụng cải thiện tuần hoàn máu và kích thích thần kinh trung ương, nên ngũ vị tử có khả năng phòng ngừa nhất định đối với bệnh lú lẫn tuổi già (Alzheimer).

Trong điều kiện gia đình, có thể sử dụng ngũ vị tử để điều hòa thần kinh, bổ não và phòng trị một số bệnh thường gặp, dưới một số hình thức như sau:

    (1) Rượu ngũ vị tử: Ngũ vị tử 100g, đảng sâm 50g, toan táo nhân 30g, rượu trắng 1000ml; ngũ vị tử, đảng sâm và táo nhân rửa sạch, cho vào bình thủy tinh, đổ rượu trắng vào nút kín, mỗi ngày lắc bình 1 lần, sau nửa tháng có thể sử dụng; ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 chén con (30ml). Có tác dụng ích trí an thần. Có thể sử dụng trong trường hợp thần kinh suy nhược, mất ngủ, hoa mắt chóng mặt, trống ngực (tâm quý), bồn chồn phiền táo, hay quên, khó tập trung tư tưởng.

    (2) Hỗ trợ điều trị viêm gan:

        - Dùng ngũ vị tử 10g, hồng táo (táo tầu) 10g; sắc lấy nước, hòa thêm đường phèn vào; chia ra uống trong ngày.

        - Hoặc dùng ngũ vị tử 15g, hồng táo 10g; sắc lấy nước (bỏ bã), nấu cháo với 50-70g gạo tẻ; chia ra ăn trong ngày.

    (3) Trà an thần, tăng cường trí nhớ:

        - Dùng ngũ vị tử 10g, ngũ gia bì 10g; sắc nước uống thay trà trong ngày.

        - Hoặc dùng ngũ vị tử 5g, câu kỷ tử 5g, mạch môn đông 10g; sắc nước uống thay trà trong ngày.

    (4) Chữa dương nuy (liệt dương): Dùng ngũ vị tử 10g, câu kỷ tử 10g, phúc bồn tử 10g, xa tiền tử 5g, thỏ ty tử 15g; sắc nước uống trong ngày.

Lương y HƯ ĐAN