Hoa lan tiêu (lăng tiêu) chữa bệnh mũi đỏ

Hỏi:

Tôi bị mắc bệnh đỏ đã nhiều năm, đi khám nhiều nơi, dùng nhiều loại thuốc vẫn chưa khỏi. Gần đây có người cho biết, hoa lan tiêu chữa mũi đỏ rất hay. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng không? Phương pháp sử dụng thế nào? Cây lan tiêu còn có những tác dụng chữa bệnh gì khác?

Nguyễn Tấn Đạt, Hà Nội

Đáp:

"Lan tiêu" là tên mới xuất hiện những năm gần đây. Có lẽ do những người bán cây cảnh ở chợ, gọi chệch tên chính thức thành ra như vậy. Trong các sách về thực vật, cây "lan tiêu" có tên chính thức là "lăng tiêu" hoặc là "đăng tiêu"; cây còn có nhiều tên gọi khác (biệt danh, dị danh) như "tử uy hoa", "nữ uy hoa", "trụy thai hoa", ...

Cây lăng tiêu châu Mỹ

Lăng tiêu là loài cây cảnh có xuất xứ từ Trung Quốc và châu Mỹ, đã được di thực và trồng làm cảnh ở nước ta từ lâu. Cây lăng tiêu Trung Quốc (Campsis grandiflora （?Thunb.）K. Schum) có hoa màu đỏ, còn cây lăng tiêu châu Mỹ (Campsis radicans （?L.）Seem) có hoa màu da cam. Cả hai cây cùng thuộc họ Núc nác (Bignoniaceae).

Cây lăng tiêu Trung Quốc

Lăng tiêu là loài cây leo, có thể leo cao tới 10 mét. Mùa đông đến lá thường rụng hết, chỉ còn trơ lại những thân leo, nhìn giống như những cành củi khô. Cuối mùa xuân, cây mới bắt đầu đâm chồi, trên thân cây lại mọc ra những cụm "rễ khí" (thứ rễ không bám vào đất, mà lơ lửng trên không, để hút lấy hơi nước và các chất dinh dưỡng từ trong không khí, để nuôi cây).

Cây có lá mọc đối, lá kép lông chim, số lá chét lẻ (thường là 7, 9 hay 11 lá chét), hình xoan ngọn giáo, dài 3-7cm, rộng 1,5-3cm, nhọn mũi, có răng nhọn. Chùy hoa mọc ở ngọn cành. Hoa màu đỏ hồng điều (Lăng tiêu Trung Quốc) hoặc da cam hồng điều (Lăng tiêu châu Mỹ). Hoa to, có ống hình chuông, dài hơn đài một chút và các thùy rộng 4-5cm. Quả nang dài cỡ 20cm, hạt có cánh. Hoa tháng 4-10, quả tháng 11.

Từ xưa, người ta chỉ hái hoa làm thuốc; hái cả bông, phơi hay sấy khô ở nhiệt độ thấp. Không mấy ai hái hoa về cắm trong lọ, vì trong hoa có thứ bọ dễ chui vào mũi. Cành, lá và rễ cây cũng có thể sử dụng làm thuốc. Hoa, cành lá thu hái vào các tháng 5-8. Rễ thu hoạch vào mùa xuân, mùa thu; rửa sạch, thái nhỏ, phơi hay sấy khô.

Theo Đông y:

    - Hoa lăng tiêu hoa có vị chua, tính hơi lạnh, vào các kinh Can và Tâm Bào; chủ trị các chứng phong nhiệt, huyết nhiệt và huyết ứ.

    - Lá và cành có vị đắng, tính bình, vô độc; có tác dụng ích khí lương huyết, sinh cơ, trị hầu tí do phong nhiệt.

    - Rễ có vị đắng, tính mát; có tác dụng hoạt huyết tán ứ, giải độc tiêu thũng; dùng chữa phong thấp tí thống (đau nhức), đòn ngã tổn thương, gãy xương, viêm ruột cấp, ...

Như vậy, hoa cũng như các bộ phận khác của cây lăng tiêu có thể sử dụng để chữa nhiều chứng bệnh.

Để chữa chứng mũi đỏ, người xưa thường sử dụng theo các phương pháp uống trong và bôi ngoài như sau:

    (1) Uống trong: Dùng hoa lăng tiêu, chi tử (quả dành dành) - hai thứ lượng bằng nhau; đem tán nhỏ, trộn đều, cất vào lọ dùng dần; hàng ngày uống 2 lần, sau bữa ăn, mỗi lần 6g, chiêu bằng nước ấm hoặc nước trà.

    (2) Bôi ngoài: Lăng tiêu hoa nghiền mịn, trộn thêm chút mật đà tăng nghiền mịn, bôi vào chỗ bị bệnh.

Các sách thuốc Đông y kinh điển như "Bản Thảo Cương Mục", "Bản Thảo Sùng Nguyên", "Thánh Tế Phương", ... còn ghi lại rất nhiều bài thuốc quý, trong đó có sử dụng các bộ phận của cây lăng tiêu.

"Thuốc vườn nhà" xin phép được giới thiệu một số bài tương đối thông dụng:

    (1) Chữa phụ nữ hành kinh đau bụng: Hoa lăng tiêu phơi khô, tán mịn; ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g, dùng rượu chiêu thuốc.

    (2) Chữa kinh nguyệt không đều, đau bụng dưới: Lăng tiêu hoa 2 phần, đương quy 1 phần, nga truật (nghệ đen) 1 phần; tất cả đem sấy khô, tán mịn, trộn đều; ngày uống 2 lần, mỗi lần 6g bột thuốc.

    (3) Chữa viêm ruột cấp tính: Dùng rễ lăng tiêu 30g, gừng tươi 3 lát; sắc nước uống.

    (4) Chữa phong thấp khớp xương đau nhức: Dùng rễ lăng tiêu 30g; sắc uống.

Lưu ý: Hoa lăng tiêu hoa là loại thuốc "hoạt huyết hóa ứ" - chuyên dùng trị các chứng do ứ huyết, hỏa phục trong huyết gây ra. Phụ nữ có thai không nên dùng, vì uống quá liều có thể gây ra trụy thai.

Lương y HƯ ĐAN