Dùng rễ mía dò chữa cổ trướng

Hỏi:

Vài chục năm trước khi còn công tác ở Lạng Sơn, có lần tôi bị viêm thận nặng, bí đái, bụng sưng phù. Khi đó tôi đã được một thầy lang người dân tộc chữa khỏi bằng một thứ củ đào ở vườn. Về sau hỏi lại tôi được biết thứ cây đó tên là "cát lồi", người dân tộc gọi là "tậu chó". Nay tôi rất mong "Thuốc vườn nhà" tư vấn: Cây "cát lồi" có mọc ở đồng bằng hay không? Cách sử dụng để chữa cổ trướng? Ngoài ra còn có thể sử dụng để chữa những thứ bệnh gì?

Nguyễn Đình Mánh, Mỹ Lộc, Nam Định

Đáp:

Rất may là thứ cây bác quan tâm mọc hoang khắp nơi, cả miền núi cũng như đồng bằng ở nước ta, thường hay gặp nhất ở những nơi ẩm thấp.

Trong các sách thuốc, cây thường được gọi là "mía dò"; còn có nhiều tên gọi khác như "cát lồi", "đọt đắng", "đọt hoàng", "cây chóc", "củ chóc"; ở Lạng Sơn cây thường được gọi là "tậu chó"; Đông y Trung Quốc gọi là "chương liễu đầu", "khương thương lục", ... tên khoa học là Costus speciosus Smith, họ Gừng.

Mía dò là một loại cỏ, cao chừng 50-60cm, thân mềm xốp, có thân rễ phát triển thành củ. Lá xoè ra, hình mác, phía đáy lá tròn, đầu phiến nhọn, nhẵn, dài 15-20cm, rộng 6-7cm, cuống ngắn. Cụm hoa mọc thành bông ở đầu cành, không cuống, hình trứng, mọc rất sít, lá bắc xếp cặp đôi không đối xứng, màu đỏ, có lông dài và hơi nhọn; tràng hình phễu, phiến chia thành 3 phần đều, môi rất lớn, màu hồng hay trắng, dài và rộng 4-8cm. Quả nang, dài khoảng 13mm, nhiều hạt nhẵn, màu đen, bóng, dài 3mm.

Bộ phận sử dụng làm thuốc chủ yếu là thân rễ (thường gọi là củ). Thu hoạch vào mùa thu, rửa sạch, bỏ vỏ, thái miếng, đồ chín rồi phơi khô. Một số nơi còn thường dùng búp non hay cành non, nướng thơm, vắt lấy nước làm thuốc.

Theo Đông y: Rễ củ mía dò có vị cay, tính lạnh, hơi độc; vào 3 kinh Phế, Thận và Đại tràng. Có tác dụng lợi thủy, tiêu thũng. Dùng chữa bụng trướng nước (do viêm thận hoặc xơ gan), tiểu tiện đau nhói (do viêm đường tiết niệu), ho gà, viêm thận cấp tính và mạn tính; mụn nhọt lở loét ngoài da. Liều dùng: Sắc nước uống từ 3-12g khô. Dùng ngoài nấu nước rửa hoặc giã nát đắp.

Để chữa bệnh cổ trướng (bụng thũng nước to như cái trống), bác có thể sử dụng theo phương pháp sau:

    (1) Dùng rễ củ mía dò tươi, giã nát, bọc trong vải lụa, buộc lên rốn, tiểu tiện được bệnh sẽ khỏi dần (Lĩnh Nam thái dược lục).

    (2) Dùng rễ củ mía dò tươi 30-60g, nấu cùng với 100g gan lợn, chia ra ăn trong ngày (Lĩnh Nam thái dược lục).

    (3) Dùng củ khô 4-12g, sắc nước uống, hoặc tùy theo chứng trạng phối hợp với những vị thuốc khác (Kinh nghiệm dân gian Việt Nam).

Ngoài ra, còn có thể sử dụng để chữa:

    (1) Chữa tiểu tiện đục, tiểu tiện khó khăn: Dùng rễ củ mía dò 30-60g tươi, nấu cùng thịt lợn nạc, chia thành 2 lần ăn trong ngày.

    (2) Chữa mẩn ngứa, mày đay, mụn nhọt sưng đau: Dùng rễ củ hoặc thân, lá mía dò, nấu nước rửa những chỗ da bị bệnh.

    (3) Chữa viêm tai giữa: Dùng thân mía dò, nướng thơm, vắt lấy nước, nhỏ vào tai.

• Độc tính và cách giải độc:

    - Rễ củ mía dò đã đồ chín, phơi khô chỉ hơi độc nhưng củ tươi rất độc.

    - Theo sách "Nam phương chủ yếu hữu độc thực vật": Mía dò tươi rất độc. Dùng quá liều có thể dẫn tới trúng độc với biểu hiện choáng váng, nôn mửa, ỉa chảy kịch liệt.

    - Cách giải cứu: Ăn cháo loãng ướp lạnh, mỗi lần 1 bát, cứ 15 phút ăn một lần cho tới khi cầm được ỉa chảy thì ngừng. Theo kinh nghiệm của các thầy thuốc tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc): Có thể dùng cam thảo 2 tiền (6g), nhai nuốt nước hoặc sắc nước uống. Trường hợp trúng độc quá nặng, cần đưa ngay tới bệnh viện để đối chứng trị liệu.

Lương y HƯ ĐAN