Dùng cây đỏ đọt (bồ cu vẽ) chữa viêm họng mạn tính

Hỏi:

Tôi bị viêm họng mạn tính đã nhiều năm, đã sử dụng rất nhiều loại thuốc Tân dược và Đông dược nhưng bệnh chỉ thuyên giảm được một thời gian, cứ tới mùa Đông và mùa Xuân là bệnh lại tái phát. Gần đây tôi có nghe nói, dùng lá cây đỏ đọt (còn gọi là đẻ đọt) có thể chữa khỏi được viêm họng mạn tính. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không? Nếu đúng như vậy, xin cho biết cây có hình dạng như thế nào, thường mọc ở đâu, cách dùng cây để chữa bệnh viêm họng mạn tính như thế nào, ngoài ra cây còn có tác dụng gì khác?

Trần Đình Doanh, Nam Định

Đáp:

Bồ cu vẽ

"Đỏ đọt" hay "đẻ đọt", đều là những dị danh (tên gọi khác) của loài cây mà sách thuốc nước ta thường gọi là cây "bồ cu vẽ". Cây còn có rất nhiều tên khác nữa, như "sâu vẽ", "bọ mảy", "dẻ bụi", "mào gà", "bồ long anh", "cứt cu", "máy hồ vài" (dân tộc Tày), "hắc diện thần", "cẩu cước lợi", "tứ nhãn diệp", "thiết giáp tướng quân", "thanh phàn mộc" (Đông y Trung Quốc), ... Tên khoa học của cây là Breynia fruticosa Hool. F., thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).

Theo kết quả điều tra về cây thuốc, người ta thấy bồ cu vẽ mọc hoang khắp nơi, ở miền Bắc và miền Trung nước ta. Hình như không thấy mọc ở miền Nam. Rải rác thấy có ở Lào và Cămpuchia. Còn thấy ở Malaixia, Trung Quốc, Philipin.

Để làm thuốc chữa bệnh, chủ yếu dùng lá tươi, có thể thu hái quanh năm.

Bồ cu vẽ là một cây nhỏ, thân nhẵn. Lá có hình dáng và kích thước thay đổi, đầu nhọn, phía cuống tù hay nhọn. Chiều dài của lá từ 3-6cm, rộng 20-45mm; cuống rất ngắn, màu nâu sẫm hay đen. Mặt dưới lá thường có đường vẽ đen (do một loại sâu bò để vết lại). Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá, gồm 5-6 hoa đực và 1-3 hoa cái. Quả hình cầu dẹt, màu đen nhạt, đường kính 5mm, phía cuống bao bọc bởi một đài.

Bồ cu vẽ là loại cây đã được sử dụng làm thuốc từ nhiều thế kỷ trước.

Theo Đông y: Bồ cu vẽ có vị đắng, tính hàn, có chứa chất độc. Có tác dụng thanh thấp nhiệt, hóa ứ trệ. Dùng chữa đau bụng thổ tả, đinh nhọt sưng đau, lở loét ngoài da, eczema, viêm da, lở sơn, đầu gối sưng đau, đòn ngã sưng đau, ...

Liều dùng: 15-30g sắc uống trong; dùng ngoài, nấu nước rửa, giã nát đắp, tán bột rắc lên vết thương.

Nghị kỵ: Phụ nữ có thai kỵ dùng.

Trở lại câu hỏi của bạn, đúng là cây bồ cu vẽ có thể sử dụng để chữa trị viêm họng mạn tính. Tại một bệnh viện ở Trung Quốc, người ta đã thử nghiệm áp dụng trên lâm sàng, kết quả rất khả quan.

Cách sử dụng cụ thể như sau: Dùng lá hắc diện thần (lá bồ cu vẽ) 30g tươi, đông phong quất (quít hôi, tầm xoọng) 15g tươi, mang quả diệp (lá xoài) 15g tươi, đường đỏ 9g; ngày sắc lấy nước, chia ra 2 lần uống trong ngày, liên tục 10 ngày (liệu trình 10 ngày). Tiến hành quan sát trên 872 ca bệnh, chỉ có 27 ca không có tác dụng, tổng hiệu suất đạt 91%; một số trường hợp uống thuốc thấy váng đầu, người mệt lả, cảm giác khó chịu vùng dạ dày.

Một số tác dụng khác và cách sử dụng:

    (1) Chữa đinh nhọt sưng đau: Dùng lá bồ cu vẽ tươi, giã nát đắp vào chỗ bị bệnh.

    (2) Chữa viêm họng, viêm a-mi-đan, đau dạ dày, lỵ mới phát: Dùng rễ bồ cu vẽ 20g, sắc uống (Kinh nghiệm dân gian).

    (3) Chữa giang mai: Bồ cu vẽ 80g, khúc khắc 80g, rễ chương não 20g; sắc uống (Theo "Bách gia chân tàng" của Hải Thượng Lãn Ông).

    (4) Chữa rắn cắn: Dùng lá bồ cu vẽ tươi, giã nát, chế nước vào vắt lấy nước cốt, mài hùng hoàng 1-2g vào uống (Kinh nghiệm dân gian - chỉ nên tham khảo).

    (5) Chữa eczema (chàm), viêm da dị ứng, mẩn ngứa, chốc đầu: Dùng cành lá nấu nước rửa, hoặc giã lá vắt lấy nước bôi (Theo "Thường dụng trung thảo dược thủ sách").

    (6) Chữa lở loét ngoài da: Dùng bồ cu vẽ 30g, bán biên liên 15g, hạn liên thảo (cỏ nhọ nồi) 16g; giã nát đắp vào chỗ bị bệnh (Theo "Quảng Tây trung thảo dược").

    (7) Trị mụn nhọt, nhện cắn, đao thương xuất huyết: Dùng cành lá non bồ cu vẽ, giã nát đắp vào chỗ bị bệnh (Theo "Quảng Tây trung thảo dược").

Như trên đã nói, bồ cu vẽ là cây có độc. Do đó, nói chung chỉ nên sử dụng để đắp, rửa bên ngoài, chữa các bệnh ngoài da. Với trường hợp viêm họng mạn tính, chỉ nên áp dụng thử sau khi có ý kiến tư vấn thầy thuốc chuyên khoa.

Lương y HƯ ĐAN